ការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាល

តាមទំហំនៃសកម្មភាពរបស់ខ្លួន     រដ្ឋបាលពិតជាអាចបង្កការខូចខាតដល់បុគ្គល​ ។    ជនរងគ្រោះត្រូវទទួលបានការសងការខូចខាត     ប៉ុន្តែសកម្មភាពនៃសេវាសាធារណៈមិនត្រូវធ្វើឲ្យពិការដោយវិធានតឹងរឹងខ្លាំងពេកនោះទេ។ លើសពីនេះទៅទៀតរដ្ឋបាលជានីតិបុគ្គលអាចធ្វើឲ្យសកម្មភាព តែតាមរយៈរូបវ័ន្តបុគ្គល ប៉ុណ្ណោះដែលជាភ្នាក់ងារសាធារណៈ។ ត្រូវកំនត់ថាតើរដ្ឋបាល ឬភ្នាក់ងាររដ្ឋបាលដែលជាអ្នកទទួលបន្ទុកជាស្ថាពរពីការទទួលខុសត្រូវនៃការខូចខាតដែលបង្កឡើង។

            នៅក្រមរដ្ឋបាលបារាំង បានឈានទៅបង្កើត      ទ្រឹស្តីមួយនៃការទទួលខុសត្រូវរបស់បុគ្គលសាធារណៈឯករាជ្យពីបុគ្គលដែលទាញចេញពីក្រមរដ្ឋប្បវេណីហើយអះអាងបញ្ជាក់ពីស្វ័យភាពនៃនីតិរដ្ឋបាលនៃការ  ទទួលខុសត្រូវក្រៅកិច្ចសន្យា។

            ក្នុងរយៈកាលដ៏យូរមកហើយគឺ គោលការណ៍នៃការមិនទទួលខុសត្រូវរបស់បុគ្គលសាធារណៈ។ ជាបណ្តើរៗបានខិតខំប្រឹងប្រែងដាក់សកម្មភាពនៃ    ​  សេវាសាធារណៈឲ្យនៅក្រោមវិធាននៃការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាល។ តាមធម្មតាការទទួលខុសត្រូវនេះត្រូវធ្វើផ្អែកលើកំហុស។    ប៉ុន្តែការទទួលខុសត្រូវនេះក៏ផ្អែកលើភាពគ្មានកំហុសផងដែរក្នុងគោលដៅការពារជនរងគ្រោះ។ដូចគ្នានេះគឺជាសីលធ៌ម និងការការពារដ៏ប្រសើរនៃជនរងគ្រោះដែលបានជំរុញចៅក្រមដាក់បន្ទុកនៃការជួសជុលដល់សមូហភាពសាធារណៈជាជាងទៅលើភ្នាក់ងារដែលចោទប្រកាន់។

            ដូច្នេះដើម្បីឲ្យមានសំនងទៅលើការខូចខាតនោះ យើងត្រូវសិក្សាលំអិតទៅលើគោលការណ៍ និង លក្ខខណ្ឌនៃការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាល ក៏ដូចជាប្រភេទនៃកំហុស រួមទាំងការសងការខូចខាតផងដែរ។ លើសពីនេះទៅទៀតយើង   នឹងធ្វើការបង្ហាញអំពីអង្គការដ៏ទៃទៀតដែរត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវដែរ  នៅពេល

ដែលអង្គការនោះបានបង្កពន្យសកម្មដល់ជនរងគ្រោះ។យើងនឹងបង្ហាញចំនុចទាំងនេះដូចខាងក្រោម៖

I . គោលការណ៍ និង លក្ខខណ្ឌនៃការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាល

          ១. គោលការណ៍នៃការទទួលខុលត្រូវរដ្ឋបាល

          ក.​ប្រភពនៃគោលការណ៍

          ចំពោះគោលការណ៍នៃការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលគឺមានប្រភពចេញពី ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ   1804  ត្រង់មាត្រា 1382 ដែលចែងជាគំនិតថា ៖   អំពើទាំងឡាយរបស់ជនណាម្នាក់ដែលបណ្តាល ​ឲ្យខូចខាតដល់អ្នកដ៏ទៃ ជននោះត្រូវជួសជុលការខូចខាតនោះ។

            នៅពាក់កណ្តាលនៃសតវត្សទី ​19  ប្រទេសបារាំងបានប្រកាន់ទស្សទានមួយថារដ្ឋមិនគួរ ទទួលខុសត្រូវអ្វីឡើយ លើអំពើរបស់ខ្លួនចំពោះរាស្រ្តប្រជា ព្រោះរដ្ឋជាអ្នកតំនាងអធិបតេយ្យជាតិ     ដូច្នេះមិនអាចស្ថិតក្រោមអំណាចណាមួយឡើយ។ រដ្ឋមិនអាចបន្ទាបខ្លួនស្មើរាស្រ្តប្រជា    ដើម្បីសងការខូចខាតដែលរដ្ឋបានបង្កឡើងនោះទេ។ ស្តេច គឺជារដ្ឋ ពោលគឺគ្មានអ្នកណាធំជាងរដ្ឋ​ គ្មានអ្នកណាធំជាងស្តេចឡើយ។

            កាលសម័យនោះគេមិនចាត់ទុកសមូហភាពវិមជ្ឈការ ដូចជាឃុំ ខេត្ត ថា ជាបុគ្គលនីតិសាធារណៈដែលមានបុព្វសិទ្ធិពិសេសដូចរដ្ឋទេ    ព្រោះគេយល់ថាសមូហភាពវិមជ្ឈការមិនមែនតំណាងឲ្យអធិបតេយ្យ របស់រដ្ឋឡើយ។ ​ ដោយហេតុនេះការទទួលខុសត្រូវរបស់សមូហភាពវិមជ្ឈការ ត្រូវតែស្ថិតនៅក្រោមនីតិសាមញ្ញ ពោលគឺនីតិរដ្ឋប្បវេណី។

            បើយើងក្រលេកមើលប្រទេសកម្ពុជាវិញឃើញថារដ្ឋត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះសកម្មភាពរបស់ខ្លួន ដែលអាចបណ្តាលឲ្យមានការខូចខាតដល់បុគ្គល។       ការទទួលខុសត្រូវនេះត្រូវបានធានាដោយអត្ថបទច្បាប់។ ដូចរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចែងថា៖ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានសិទ្ធិប្តឹងបរិហារ    ប្តឹងតវ៉ាឬប្តឹងទាមទារសំណងជួសជុលការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីអំពើខុសច្បាប់របស់អង្គការរដ្ឋរបស់អង្គការសង្គមនិង របស់បុគ្គលិក ឬអង្គការទាំងនោះ  ។  ការដោះស្រាយបណ្តឹងតវ៉ា  និង  សំណងការជួសជុលការខូចខាតជាសម្ថកិច្ចតុលាការ។[1]    គ្រប់ករណីទាំងអស់រាស្រ្តប្រជាមានសិទ្ធិពេញលេញក្នុងការប្តឹងទាស់នឹងរាល់សេចក្តីសំរេចរដ្ឋបាលអនិយ័ត។ហើយអំនាចដែលគ្របដណ្តប់ទៅលើរឿងក្តីរដ្ឋបាលទាំងអស់នោះគឺអំណាចតុលាការ។[2]    ដូច្នេះគ្រប់រឿងក្តីទាំងអស់មិនថារឿងក្តីរដ្ឋបាលទេគឺមានតែអំណាចតុលាការតែមួយគត់ជាអ្នកដោះស្រាយ។

ខ. វិវត្តន៍នៃទស្សនាទាន

          ប៉ុន្តែទស្សនាទានខាងលើបានវិវត្តន៍បន្តិចម្តងៗរហូតដល់ឆ្នាំ  1873   ទើបគេមានគំនិតថ្មីថារដ្ឋគួរតែមានការទទួលខុសត្រូវក្នុងវិស័យគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល កាលបើខ្លួនធ្វើខុស។គំនិតថ្មីនេះមិនបានចេញមកតាមរយៈច្បាប់ទេ  គឺចេញតាមយុត្តិសាស្រ្តក្នុងរឿងក្តីប្លង់កូ​ (Blanco) ។  រឿងក្តីនេះគឺថា  កូ​នស្រីតូចរបស់ប្លង់កូមានឈ្មោះថា អាញែស ប្លង់កូ  (Agnes Blanco)     បានត្រូវកូនទូអយស្ម័យានរបស់កម្មន្តសាលធ្វើថ្នាំជក់បុកដួលហើយមានរបួស។កម្មន្តសាលនោះជារបស់រដ្ឋប្លង់កូដែលជាឪពុកកុមារនោះ       ក៏ប្តឹងទៅតុលាការស៊ីវិលសូមឲ្យរដ្ឋទទួលខុសត្រូវផ្នែករដ្ឋប្បវេណី    ​ តាមមាត្រានៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីដោយហេតុកម្មការរបស់កម្មន្តសាលជាអ្នកធ្វើឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់នេះ ។   ប៉ុន្តែអភិបាលខេត្តដែលតំណាងឲ្យខេត្តនេះ ជំទាស់អំពីសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការស៊ីវិល ហើយរឿងក្តីនេះក៏បានឡើងដល់សាលាជំរះសមត្ថកិច្ច (Tribunal des Conflits) ។ ស្នងការរដ្ឋាភិបាលមួយឈ្មោះ ដាវិត (David) នៃសាលាជំរះសមត្ថកិច្ចបានធ្វើការសន្និដ្ឋានថា៖

            ­ ការទទួលខុសត្រូវ  គួរតែជាបន្ទុករបស់រដ្ឋចំពោះការខូចខាតរបស់អ្នកដ៏ទៃ   ដែលបណ្តាលមកពីទង្វើរបស់អ្នកបំពេញកិច្ចការសាធារណៈឲ្យរដ្ឋពោលគឺមិនអាចស្ថិតនៅក្រោមគោលការណ៍នៃក្ររដ្ឋប្បវេណី ដែលសម្រាប់តែរឿងក្តីរវាងឯកជន និង ឯកជនទេ។

            ­ ការទទួលខុសត្រូវនេះរដ្ឋការមិនមែនទូទៅនិងមិនមែនដាច់ខាតនោះទេ  ។   ពាក្យថាមិនមែនទូទៅមានន័យថាមិនមែនគ្រប់តែករណីទាំងអស់នោះទេឯមិនមែនដាច់ខាតមានន័យថាមិនមែន   ត្រូវតែធ្វើសំណងសម្រាប់គ្រប់តែរឿងឡើយពោលគឺរដ្ឋអាចទទួលខុសត្រូវតែក្នុងលក្ខណៈពិសេសមួយចំនួនតូចតែប៉ុណ្ណោះ។

            ­ការទទួលខុសត្រូវនេះ ត្រូវស្ថិតក្រោមវិធានពិសេសដែលប្រែប្រួលទៅតាមតំរូវការនៃសេវា និង​ភាពចាំបាច់ដែលត្រូវសម្របសម្រួលរវាងសិទ្ធិរបស់រដ្ឋ និង​សិទ្ធិរបស់ឯកជន។

            ដោយហេតុនេះគឺមានតែរដ្ឋបាលតុលាការមួយប៉ុណ្ណោះដែលមានសមត្ថកិច្ចជំនុំជំរះរឿងក្តីនេះ។

            ករណីដែលបានលើកឡើងខាងលើនេះ    គឺជាយុត្តិសាស្រ្តដំបូង  ក្នុងនីតិរដ្ឋបាលបារាំងដែល​ប្រកាន់យកគោលការណ៍ថ្មី     ដោយតម្រូវឲ្យរដ្ឋទទួលខុសត្រូវហើយទទួលខុសត្រូវតាម       វិធានពិសេសដែលប្លែកពីនីតិរដ្ឋប្បវេណី​ ព្រោះមានកាតព្វ​កិច្ចបំរើសេវាសាធារណៈដែលជាប្រយោជន៍ទូទៅ។

            ក្នុងរឿងក្តីនេះ អ្នកច្បាប់ក៏បានរកឃើញគោលការណ៍ទូទៅនៃនីតិមួយទៀតគឺ  ’  គោលការណ៍សមភាពរវាងពលរដ្ឋចំពោះបន្ទុកសាធារណៈ”។  គោលការណ៍នេះធានាសមភាពពលរដ្ឋក្នុងការទទួលផលប្រយោជ៍ពី រដ្ឋ

 ក៏ដូចការរងការខូចខាតដោយអំពើរបស់រដ្ឋពោល  គឺធានាមិនឲ្យអ្នករងគ្រោះខាតបង់នៅពេលដែល   អ្នកផ្សេងទៀតចំនេញ   ឬ  មិនបានខាតបង់អ្វីនោះដែលនាំឲ្យបាត់សមភាព។  ដូច្នេះដើម្បីឲ្យស្មើភាព ក៏ដូចជាយុត្តិធ៌ម  គឺគេត្រូវគិតគូរយ៉ាងណាឲ្យមានការជួសជុលសំនងខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីអំពើរបស់រដ្ឋការឲ្យបានសមរម្យ។

២. លក្ខខណ្ឌនៃការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាល

គោលការណ៏​សម្រាប់នីតិរដ្ឋបាលក៏ដូចជានីតិរដ្ឋប្បវេណីដែរការទទួលខុសត្រូវ   លើសំណងអាច​ធ្វើទៅបានលុះត្រាតែមានលក្ខខណ្ឌគ្រប់គ្រាន់ដូចជាត្រូវមានការខូចខាតពិតប្រាកដ មានអ្នកបង្កឲ្យមានការខូចខាត និងមានអំពើដែលជាហេតុបង្កឲ្យមាន ការខូចខាត។

          ក . ត្រូវមានការខូចខាតពិតប្រាកដ

             µ ការខូចខាតពិតប្រាកដ ត្រូវតែមានលក្ខណៈជា៖

­ ការខូចខាតជាក់សែ្តងៈ  ជាការខូចខាតដែលមាន​​ ក្នុងបច្ចុប្បន្នឬជាការខូចខាតដែល ច្បាស់ជានឹងកើតមានក្នុងពេលអនាគតយ៉ាងប្រាកដ  (​ ឧ-​ ការខូចសុខភាពនៃជនរងគ្រោះ   ដែលវេជ្ជបណ្ខិតបានពិនិត្យឃើញថាប្រាកដជាពិការនាពេលអនាគត) ។ តាមន័យនេះគឺមិនមែនជា ការខូចខាតជាយហេតុ​  ​ ឬជាការស្មានដោយគ្មានមូលដ្ឋាននោះទេ  ។   ដូច្នេះការខូចខាតជាយថាហេតុ គឺមិនស្ថិតក្នុងលក្ខខណ្ឌនៃការទទួលខុសត្រូវឡើយ។

­ ការខូចខាតក្នុងករណីពិសេសៈ​  មានន័យថា  មិនត្រឹមតែជាការប៉ះពាល់ធម្មតា ចំពោះមនុស្សជាទូទៅគ្រប់គ្នាទាំងអស់ទេពោលគឺវាជាការខូចខាតប្លែកពីធម្មតាដែលប៉ះពាល់ដល់   គោលការណ៍សមភាពចំពោះបន្ទុកសាធារណៈ​។​ឧ-សម្ភារៈប្រើប្រាស់សម្រាប់ដំណើរការសេវា  សាធារណៈតាមធម្មតាត្រូវតែមានខ្នាតបចេ្ចកទេសរបស់វាដែលអាចឲ្យគេប៉ាន់ដឹងជាមុនថា ការរអាក់រអួលផ្នែកបច្ចេកទេសអាចបង្កឲ្យមានការខូចខាតទំហំប៉ុណ្ណា។ ក្នុងករណីទំហំនេះឡើងហួសកំរិតធម្មតានៃខ្នាតបចេ្ចកទេសនោះហើយគឺជាការប្លែកពីធម្មតាដែលអាចជាវត្ថុនៃការស្នើសុំឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវពីរដ្ឋ ។ រាជការមិនទទួលខុសត្រូវចំពោះករណីប៉ះពាល់ ធម្មតាឡើយ។

­ ការខូចខាតក្នុងស្ថានភាពដែលច្បាប់ការពារៈ ករណីនេះ ឧទាហរណ៏ ដូចជាការដែលអាជ្ញាធររដ្ឋបាលសម្រេចរុះរើរបងផ្ទះពលរដ្ឋណាម្មាក់។ កាលបើមានបណ្តឹងទាមទារ  សំណងខូចខាតពីពលរដ្ឋនោះចៅក្រមតែងពិនិត្យមើលថាតើចៅក្រមនឹងចាត់ទុកជាស្ថាមភាពដែលលច្បាប់មិនការពារហើយអាជ្ញាធរក៏ពុំទទួលខុសត្រូវអ្វីឡើយក្នុងការរុះរើរបងផ្ទះនោះ។ យ៉ាងណាមិញបើការសាងសង់របងថែទាំងលយចូលក្នុងដីរដ្ឋទៀតអាជ្ញាធរអាចប្តឹងទារសំណងដែលជាសោហ៊ុយនៃការរុះរើរបងពីពលរដ្ឋនោះ។

µµ ការខូចខាតសម្ភារៈ និងការខូចខាតផ្លូវកាយ

មុននេះចៅក្រមរដ្ឋបាលបារាំង     កំណត់ការទទួលខុសត្រូវក្នុងការជួសជុលការខូចខាត    តែចំពោះផ្លូវកាយនិងសម្ភារៈប៉ុណ្ណោះពោលគឺ កាលបើមានការបង្ករបួសស្នាមលើរូបរាងកាយមនុស្សឬមានការខាតបង់ទ្រព្យសម្បត្តិប្រាក់កាសជាដើម។ឯសំណងខាងផ្លូវចិត្តគឺពុំមានការគិតគូរឡើយព្រោះចៅក្រមយល់ថាការខូចខាតខាងផ្លូវចិត្តមិនអាចមើលឃើញហេតុនេះក៏មិនអាចគិតជាប្រាក់បានដែរ។

µµ ការខូចខាតផ្លូវចិត្ត

ក្រោមមកទើបចៅក្រមទទួលស្គាល់បណ្តើរៗមូលដ្ឋានដែលអាច វាយតមៃ្លបានអំពើសំណងការខូចខាតផ្លូវចិត្តមានដូចជា៖

‾    ការខូចខាតដែលបណ្តាលឲ្យបាត់បង់ការងារ មុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត។

‾    ការឈឺចាប់ផ្លូវចិត្តដែលបណ្តាលមកពីការបាត់បង់កិត្តិយសផ្ទាល់ខ្លួន។

‾    ការបាត់បង់សិទិ្ធក្នុងការទទួលបានសមាជិកភាពអ្វីមួយ។

‾    សេចក្តីទុក្ខព្រួយដែលបណ្តាលមកពីមរណភាពនៃក្រុមគ្រួសារ សាច់ញាតិជិត ដិត ។ ល​ ។

រហូតមកដល់ឆ្នាំ1961CEបានសម្រេចទទួលស្គាល់ឲ្យមានសំណងជាប្រាក់ដល់ព្យសនកម្ម​   ខាងផ្លូវចិត្តដែលកើតមកពីសេចក្តីទុក្ខព្រួយទោះបី    ពុំមានការខូចខាតខាងផ្លូវកាយឬផ្លូវសម្ភារៈក៏ដោយ ។ [3]  ព្រួយ​ គឺ ជាការខូចខាតដែលអាចសងជាប្រាក់បានទោះបីសំណងជាប្រាក់មិនអាចលុបលាង ទុក្ខព្រួយដែលបណ្តាលមកពីការបាត់បង់អ្នកជិតដិតក្នុងគ្រួសារក៏ដោយក៏វាប្រសើរជាងការដែលបានផ្តល់ប្រាក់សំណងដែរ។   យ៉ាងណាមិញការផ្តល់ប្រាក់សំណងគឺមិនមែនជាការ​​​     ទិញលក់ទឹកភែ្នកឬមិនមែនសម្រាប់ទូទាត់ដើម្បីឲ្យសមមូលគ្នាជាមួយ តម្លៃអ្វីមួយនោះទេតែវាជាការជួសជុលឬសម្រាប់ខាងផ្លូវចិត្ត ក៏ដូចជាបន្ថយនូវអារម្មណ៏ក្រៀមក្រំប៉ុណ្ណោះ។

ដូច្នេះដើម្បីជាមូលដ្ឋានសម្រាប់វាយតម្លៃសំណងចៅក្រមតែងតែ     ផ្អែកលើឯកសារនិងហេតុផលពាក់ព័ន្ធនានាដើម្បីធ្វើការថ្លឹងថ្លែងពិចារណារកធាតុពិតនៃការខូចខាត។

ខ . ការខូចខាតត្រូវភ្ជាប់ទៅនឹងបុគ្គលសាធារណៈ

ខ.១. ករណីមិនសងការខូចខាត

លក្ខខណ្ឌក្នុងការទទួលសងការខូចខាត  គឺលុះណា    តែគេអាចភ្ជាប់ការខូចខាតនោះ ទៅនឹងនីតិបុគ្គលសាធារណៈមួយជាកំណត់។ហេតុនេះហើយទើបមានករណីខ្លះដែលរាជការមិនធ្វើសំណងទេដូចជា៖

‾​ ការខូចខាតដែលមិនផ្ទាល់ពីរាជការ។ឧ-​សហគ្រាសមួយទទួលពីរាជការនូវការងារសាងសង់សំណង់អ្វីមួយ ។ បើមានអ្នករងគ្រោះណាម្នាក់ដោយសារការសាងសង់នេះ    អ្នកនោះត្រូវប្តឹងទារសំណងពីសហគ្រាសដែលជាអ្នកទទួលខុសត្រូវពោល  គឺ    មិនមែនជាការបង្កការខូចខាតដោយផ្ទាល់ពីរាជការទេ។

‾    ការខូចខាតដែលបង្កដោយជនរងគ្រោះទាំងស្រុង

‾    ការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីករណីប្រធានសក្តិ

‾    ការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីកងទ័ពបរទេសដែលមកបោះទីតាំងស្នាក់នៅ ក្នុងប្រទេស

‾    ហួសអាជ្ញាយុកាលនៃបណ្តឹងទារសំណងខូចខាត

ខ.២. ត្រូវរកឃើញបុគ្គលសាធារណៈ

            ជាធម្មតាការបង្កឲ្យមានការខូចខាតអាចជា កំហុសផ្ទាល់របស់បុគ្គលមន្រ្តីរាជការ   ឬក៏អាចជាកំហុសរបស់ក្រសួង ។ ក៏មានករណីខ្លះទៀតដែលការខូចខាតអាចជាបណ្តាលមកពី ភ្នាក់ងារសាធារណៈ​ច្រើនគ្នាហើយម្នាក់ៗតំណាងឲ្យបុគ្គលសាធារណៈផ្សេងៗគ្នា         ហើយក៏មានករណីដែលមនុស្សម្នាក់អាចតំណាងឲ្យបុគ្គលសាធារណៈដល់ទៅពីរថែមទៀតជាក់ស្តែងដូចជាមេឃុំឬចៅសង្កាត់ជាដើម។

            ចំពោះករណីទាំងអស់នេះគឺចៅក្រមតែងតែវែកញែកអំពីហេតុផលដើម្បីរិះរក    កំហុសរបស់នីតិបុគ្គលសាធារណៈហើយកាលបើរកឃើញកំហុសធ្លាក់   លើភាគីខាងណាមួយឬច្រើនចៅក្រមនឹងសម្រេច ឲ្យខាងនោះទទួលខុសត្រូវចេញសំណង។

គ . អំពើ ឬហេតុការណ៏ដែលបណ្តាលអោយមានការខូចខាត

ការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលអាចនឹងធ្វើទៅកើត​​   ល្គឹកណាដែលគេត្រូវរកឲ្យឃើញនូវអំពើឬការណ៍ដែលបង្កឲ្យមានការខូចខាតពោលគឺ   ត្រូវតែជាអំពើឬការណ៏ដែលបង្កដោយរដ្ឋការហើយត្រូវតែជាការណ៍ដែលស្ថិតក្នុងការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋការទៀត។

II . កំហុស និង សំនងការខូចខាត

          ១. កំហុស និង ការទទួលខុសត្រូវ

            កំហុស  គឺ  ជាការប្រព្រឹត្តខុសទៅលើភាគីម្ខាងទៀតដែលអាចបណ្តាលឲ្យមានព្យសនកម្ម ឬ       គ្មានព្យសនកម្ម។​នៅទីនេះកំហុសចង់សំដៅទៅលើកំហុសរបស់ក្រសួង  កំហុសបុគ្គលផ្ទាល់ខ្លួនឬអាចជាកំហុសត្រួតគ្នា។   ដើម្បីសិក្សាអំពីបីចំនុចខាងលើនេះឲ្យបានលំអិតទៀតនោះយើងនឹងបង្ហាញជាបន្តបន្ទាប់ដូចខាងក្រោម។

ក. កំហុសក្រសួង

            កំហុសក្រសួងគឺជាកំហុសដែលកើតចេញពីការខ្វះចន្លោះនៃដំណើការជាធម្មតារបស់ក្រសួងដើម្បីគោលដៅបំពេញសេវាសាធារណៈ    ។កំហុសនេះអាចជាអំពើរបស់ភ្នាក់ងារមួយរូបឬច្រើនរូបដែលគេមិនអាចទម្លាក់កំហុសទៅលើអ្នកណាម្នាក់បាន ។ គេអាចចាត់ទុកកំហុសក្រសួង កាលបើសេវាសាធារណៈ  ដំណើរការទៅមិនប្រក្រតីដោយមិនបាច់គិតថាវាជាកំហុសរបស់ភ្នាក់ងារឡើយព្រោះករណី    នេះគេប្រដូចទៅនឹងកំហុសអនាមិកដែរ។

            ដូច្នេះការខ្វះចន្លោះរបស់ក្រសួង  និង ការដែលខុសពីបទដ្ឋាននៃដំណើរការប្រក្រតីរបស់ក្រសួង ត្រូវចាត់ជាកំហុសរបស់ក្រសួង។    ក្នុងការស្វែងរកកំហុសរបស់ក្រសួងចៅក្រមពឹងផ្អែកទៅលើបចេ្ចទេសនៃ    បទដ្ឋានដើម្បីវែកញែកឲ្យឃើញអំពីដំណើរការប្រក្រតី ឫមិនប្រក្រតីនៃក្រសួងនោះ។   បទដ្ឋាននេះគឺជារង្វាស់នៃកំហុសក្រសួងដែលស្ថិតនៅលើចៅក្រមនៃរឿក្តីនីមួយៗ    ​ ជាអ្នកវាយតម្លៃទៅតាមការយល់ឃើញរបស់ខ្លួន និងយោលទៅតាមកាលៈទេសៈធម្មតា  យោលទៅទាមទីកន្លែឬ មធ្យោបាយបំរើសេវាក៏ដូចជាយោលតាម  ភាពលំបាកក្នុងការអនុវត្តសេវាជាដើម។ ករណីជាក់ស្តែងនៃកំហុសក្រសួងមានដូចជា៖

            ­ ករណីអនីត្យានុកូលភាពនៃរដ្ឋបាលកិច្ចៈ ការចេញរដ្ឋបាលកិច្ចនានាដូចជាអនុក្រឹត្យ ប្រកាស ដីកា ឫសេចក្តីសម្រេចផ្សេងៗដែលអនីត្យានុកូល អាចនឹងបណ្តាលឲ្យ​មានការទទួលខុសត្រូវបាន។    អនីត្យានុកូភាពទាំងអស់ពិតមែនតែជាកំហុសក៏ដោយប៉ុន្តែមិនមែននាំឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋទាំងអស់នោះទេ ​  ពោលទាល់តែកំហុសនោះបណ្តាលឲ្យមានព្យសនកម្មធួនល្មមផងដែរ។

            ­  ករណីខ្វះចន្លោះក្នុងការរៀបចំរបស់ក្រសួងៈ​  ​      ការរៀបចំមិនបានត្រឹមត្រូវនូវសេវាសាធារណៈ ​គឺបណ្តាលឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋការ។ ឧទាហរណ៍​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​. ការខូចខាតដែលបណ្តាលពីអគ្គីភ័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយហេតុក្រុមពន្លត់អគ្គីភ័យប្រើនូវសម្ភារៈមិនល្អ  ហើយដែលខ្វះការបណ្តុះបណ្តាលឲ្យបានត្រឹមត្រូវផង។

            ­ករណីខ្វះចន្លោះក្នុងដំណើរការក្រសួងៈ   ករណីនេះអាចជាការផ្តល់ព័ត៌មាន ដែលខុសឆ្គងដោយរដ្ឋការទៅតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនានា នេះជាហេតុដែលធ្វើឲ្យរដ្ឋបាលប្រព្រឹត្តនូវកំហុស។

            ­ ករណីយឺតយ៉ាវនៃដំណើរការរបស់ក្រសួងៈ      គឺចង់សំដៅទៅលើការប្រតិបត្តិការងាររបស់ភ្នាក់ងារសាធារណៈមានការយឺតយ៉ាវនោះបានបង្កើតឲ្យមានព្យសនកម្មឡើងដែលវាជាកំហុសរបស់ក្រសួង។ ឧទាហរណ៍.   ការយឺតយ៉ាវក្នុងការជួសជុលប្រាសាទបុរាណដែលបណ្តាលឲ្យប្រាសាទនោះស្រុតចុះ។

            ­ ករណីអវត្តមាននៃដំណើរការរបស់ក្រសួងៈ     គឺចង់សំដៅលើភាពចន្លោះប្រហោងនៅក្នុងវិស័យណាមួយដែលបណ្តាលមកពីភ្នាក់ងារសេវាសាធារណៈបំពេញការងារមិនបានម៉ត់ចត់។ឧទាហរណ៍. មុខវិជ្ជាចាំបាច់មួយមិនត្រួវបានបង្រៀននៅក្នុងវិទ្យាល័យមួយ។

­ ករណីអំពើប្រព្រឹត្តជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ​ដែលជាកំហុសផ្ទាល់របស់ភា្នក់ងារសាធារណៈសោះ តែជួនកាលបែរជាកំហុសរបស់ក្រសួងទៅវិញ។

            ខ. កំហុសផ្ទាល់ខ្លួន

            កំហុសផ្ទាល់ខ្លួននៃភ្នាក់ងារសាធារណៈ គឺជាកំហុសដែលមិនជាប់ទាក់ទងនឹងមុខងាររបស់ខ្លួន ហើយដែលអាចកាត់ផ្តាច់ចេញពីក្រសួង។​ កំហុសផ្ទាល់ខ្លួនអាចស្តែងឡើងតាមករណីដូចជា៖

            ­ កំហុសដែលប្រព្រឹត្តនៅក្រៅក្រសួង ក្នុងនាមជាបុគ្គល

            ­ កំហុសដែលប្រព្រឹត្តនៅក្នុងកន្លែងធ្វើការមែន តែភ្នាក់ងារប្រព្រឹត្តតាមខ្លួនចង់ដូចជាអំពើទាស់ទែងវាយតប់គ្នា អំពើគុំគួនសងសឹក ឫជំរិតពីភ្ញៀវជាដើម។

            ­កំហុសដែលបានប្រព្រឹត្តក្នុងពេញបំពេញមុខងារ[4]គឺជាកំហុសផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ភ្នាក់ងាររដ្ឋការ។     ដូច្នេះភ្នាក់ងារដែលបំពេញសេវាសាធារណៈនោះ​គឺត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវផងដែរទៅតាមទណ្ឌកម្មខាងវិន័យ[5]  ដែលត្រូវបានសម្រេចដោយអជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច។

            គ . កំហុសត្រួតគ្នា

            កំហុសត្រួតគ្នា  គឺជាកំហុសពីរជាន់ពោលគឺជាកំហុសផ្ទាល់ខ្លួន   នៃភ្នាក់ងាររដ្ឋការផងនិងកំហុសរបស់ក្រសួងផង។

            ក្នុងរឿងយុត្តិសាស្រ្តមួយ គឺករណីរឿងក្តី Anguet គឺសរំលេចអំពីទ្រឹស្តីនេះ។ បុរសឈ្មោះ Anguet​​​​​​​​ បានចូលទៅការិយាល័យប្រៃសណីយ៍មួយនៅវេលាម៉ោង8និង30នាទីល្ងាច  ដើម្បីបើកប្រាក់តាមអណ្ណត្តិមួយ។  ដល់ពេលគាត់ត្រូវចេញមកវិញ     ច្រកទ្វារសម្រាប់សាធារណៈជនត្រូវបិទជាប់មុនម៉ោងធ្វើការពីរបីនាទីហើយតាមដៃចង្អុលរបស់ភ្នាក់ងារដែលធ្វើការនៅទីនោះ គាត់ក៏ដើរឆ្លងកាត់កន្លែងសម្រាប់ពួកបុគ្គលិក ដើម្បីសំដៅ ទៅទ្វារមួយទៀត។ភ្នាក់ងារប្រៃសណីយ៍ពីរនាក់ដែលកំពុងធ្វើការនៅកន្លែងនោះឃើញ Anguet  ដូចជាមិនប្រញាប់

ប្រញាល់ចេញសោះដោយនឹកគឹតថាគាត់ជាចោរទៅវិញហើយបានច្រាន    Anguet យ៉ាងខ្លាំងចេញទៅក្រៅទៅ

ដល់ថ្នល់ដែលបណ្តាលឲ្យគាត់បាក់ជើងមួយ។[6]  យោងតាមករណីនេះក្នុងពេញបច្ចុប្បន្នគឺជាកំហុសត្រួតគ្នាដែលមានម្ខាងជាភាគីក្រសួង(ក្រសួងប្រៃសណីយ៍)និងម្ខាងទៀតជាភ្នាក់ងាររដ្ឋ។ដូច្នេះជនរងគ្រោះអាចប្តឹងឲ្យសងការខូចខាតទាំងស្រុងដោយអាចប្តឹងទាមទារភាគីណាមួយក៏បានដែលអាចមានលទ្ធភាពសង។

          ២. ការទទួលខុសត្រូវដោយឥតកំហុស

          នេះគឺជាសមធ៌មដែលត្រូវជួសជុលព្យសនកម្មទទួលរងដោយជនម្នាក់ទោះ  ជាក្នុងករណីដែលការទទួលខុសត្រូវពិបាកនឹងដាក់បន្ទុកក៏ដោយ។  ​ប្រព័ន្ធនៃការជួសជុលនេះដើរតួនាទីបន្ទាប់បន្សំប៉ុណ្ណោះ  ព្រោះវាគ្រាន់តជាសមធ៌មទេ ។  ការទាមទារជាកំហុសនៅតែជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ   ​ នៃការទទួលខុសត្រូវរបស់បុគ្គលសាធារណៈ ។ជារឿងធម្មតាទេ ដែលជាបុគ្គលដែលទាញផលល្អពីអត្ថិភាព  នៃសេវាទទួលរងផលអាក្រក់ពីសេវា  កាលណាផលអាក្រក់នោះមិនហួសហេតុ។

            ការទទួលខុសត្រូវទាំងគ្មានកំហុសនឹងកើតមានឡើងក្នុងស្ថានភាពពីរ៖ រដ្ឋបាលបណ្តោយឲ្យបុគ្គលទទួលរងហានិភ័យមួយរដ្ឋបាល     ទម្លាក់បន្ទុកហួសហេតុទៅលើប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួន​បើប្រៀបធៀបទៅនឹងសមាគមជាតិទទួលរង។[7]

            ក. ការទទួលកំហុសដោយហានិភ័យ

            ក្នុងការបំពេញបេសកម្មរបស់ខ្លួន    រាជការរមែងតែងតែបង្កើតឲ្យមានហានិភ័យដល់ជនជំពូកណាមួយមិនខាន។ ប៉ុន្តែគាត់អាចប្តឹងទាមទារសំនងការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីអំពើខុសច្បាប់របស់អង្គការរដ្ឋ  របស់អង្គការសង្គមនិងរបស់បុគ្គលិកនៃអង្គការទាំងនោះ។[8]     យោងតាមមាត្រានេះប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិប្តឹងឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវនូវរាល់ទង្វើខុសច្បាប់របស់រដ្ឋឬភ្នាក់ងាររដ្ឋ។ ប៉ុន្តែអំពើស្របច្បាប់ក៏អាចបង្កឲ្យមានហានិភ័យដែរ ដែលទាមទារឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវផងដែរ។

            ការទទួលកំហុសដោយហានិភ័យត្រូវបានកត់សម្គាល់តាមបីករណីដូចខាងក្រោម៖

­ គ្រោះថ្នាក់ការងារៈជាកាតព្វកិច្ចរដ្ឋត្រូវជួសជុលការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីគ្រោះថ្នាក់     ​ការងារដោយផ្អែកទាំងស្រុងទៅលើហានិភ័យដែលរដ្ឋបានបង្កើត។

            ­ ការខូចខាតបណ្តាលមកពីវត្ថុដែលមានគ្រោះថ្នាក់ៈ​ការងារសាធារណការធំៗ      ដែលមានគ្រោះថ្នាក់ដូចជាការដាក់បង្គោលភ្លើងអគ្គីសនី ការប្រើគ្រឿងផ្ទុះ ឬការប្រើអាវុធដោយកម្លាំងប៉ូលីសជាដើម។   នេះក៏ត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលដែរ។

            ­ ការខូចខាតបណ្តាលមកពីសកម្មភាព​​​ ឬបច្ចេកទេសមានគ្រោះថ្នាក់ៈ សកម្មភាពទាំងនេះ   មានដូចជាការដុតបំផ្លាញអាគារចាស់ៗចោល    ដែលបណ្តាលឲ្យមានអគ្គីសភ័យដល់ផ្ទះអ្នកជិតខាង ។    ការអនុញ្ញាតឲ្យមនុស្សឆ្គួតចេញពីពេទ្យសម្រាប់ជាការសាកល្បងដែលបណ្តាលឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់ដល់តតីជន    ឬការវះកាត់នៅក្នុងមន្ទីរពេទ្យដែបណ្តាលឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់​​​​​ ។ យុត្តិសាស្រ្តក៏តម្រូវឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលផងដែរ បើទោះបីជាគ្មានកំហុសក៏ដោយ។

            ខ. ការទទួលខុសត្រូវក្រៅហានិភ័យ

            ការទទួលខុសត្រូវក្រៅហានិភ័យ  គឺជាការទទួលខុសត្រូវដែលមិនយោលលើកំហុសនិងលើហានិភ័យ។ ជាក់ស្តែងមានករណីដូចជា៖

            ­ ករណីខូចខាតបណ្តាលពីការងារសាធារណៈការដែលគ្មានគ្រោះថ្នាក់ៈ ការខូចខាតដែលបណ្តាល  មកពីករណីនេះមានដូចជា ការសាងសង់ថ្នល់សម្រាប់រថយន្តដែលនៅកៀកនឹងលំនៅឋានរបស់ ប្រជាពលរដ្ឋហើយដែលធ្វើឲ្យខូចប្រយោជន៍របស់ពលរដ្ឋក្នុងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃនោះ រដ្ឋចាំបាច់ត្រូវតែសងការខូចខាតនោះ។

            ­ ករណីមិនអនុវត្តសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការៈ       រដ្ឋមិនអនុវត្តសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការតាមសេចក្តីស្នើសុំពីភាគីឈ្នះ ក្តីទេកាលបើអនុវត្តទៅនាំឲ្យមានចលាចលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់សណ្តាប់ធ្នាប់ សាធារណៈ។ ករណីនេះ EC សម្រេចឲ្យរដ្ឋចេញសងការខូចខាតនេះ។

            ­ ករណីរដ្ឋចេញវិធានការសេដ្ឋកិច្ច  ឬ  សង្គមកិច្ចៈ     ករណីនេះដាក់វិធានការបង្ខំទៅលើសហគ្រាសឯកជនក្នុងគោលដៅប្រយោជន៍សាធារណៈដូចជាការមិនអនុញ្ញាតឲ្យសហគ្រាសមួយបណ្តេញកម្មករមួយ ចំនួនចេញក្នុងគោលដៅចៀសវាងវិបត្តិសង្គមទោះ     បីដឹងងថាសហគ្រាសនោះមានការខាតបង់យ៉ាងណាក៏ដោយ។ ដូច្នេះរដ្ឋចេញត្រូវសងការខូចខាតនោះ។

            យើងឃើញថាទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយរដ្ឋនៅតែមានកាតព្វកិច្ចទទួលខុសត្រូវនូវ   រាល់ព្យសនកម្មនានាដែលបានកើតឡើងប្រៀបដូចឪពុកម្ដាយមានកាតព្វកិច្ចចំពោះកូនដែរ ។​ ជាគោលការណ៍នៃគំនិតយុត្តិធ៌មភាគីរង

គ្រោះត្រូវតែទទួលបាននូវសំនងសមស្របតបវិញ។

            គ . ការទទួលខុសត្រូវត្រួតគ្នា

            ការទទួលខុសត្រូវត្រួតគ្នា   ដែលកើតឡើងដោយសារកំហុសផ្ទាល់ខ្លួនភ្នាក់        ​ ងារសាធារណៈដែលប្រព្រឹត្តឡើងដោយសារប្រដាប់សំភារៈមធ្យោបាយ ឬប្រើអំណាចសាធារណៈដែលអង្គការរដ្ឋប្រគល់ឲ្យខ្លួន នោះរដ្ឋក៏ត្រូវមានចំនែកក្នុងការទទួលខុសត្រូវដែរ។

            ករណីដែលប្រើសំភារៈមធ្យោបាយរបស់រដ្ឋការតាមយុត្តិសាស្រ្តមានដូចជាៈ    យោធិនយករថយន្តរបស់អង្គភាពបើកក្រៅម៉ោងធ្វើការ  ហើយបានបង្កគ្រោះថ្នាក់  ដោយអចេតនារហូតដល់ស្លាប់មនុស្ស ។    ឬអាចជាករណី ភ្នាក់ងារនគរបាលប្រើអាវុធខ្លីរបស់ក្រសួងដែលមានបទបញ្ជាហាមមិនឲ្យដាក់តាមខ្លួន។   ករណីខាងលើកំហុសផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ភ្នាក់ងាររដ្ឋអាចក្លាយទៅជាអំពើដែលនាំឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលដែរហើយក្រសួងក៏មានការទទួលខុសត្រូវផងដែរលើកលែងតែភ្នាក់ងាររដ្ឋដែលបំពេញការងារនោះបានប្រព្រឹត្តអំពើល្មើសដោយចេតនា។

            ដូចក្នុងករណីកំហុសត្រួតគ្នាដែរ  ការទទួលខុសត្រូវត្រួតគ្នានេះបើកឱកាសឲ្យជនរងគ្រោះអាចប្តឹង ទាមទារសំនងទាំងស្រុងពីរដ្ឋ ឬពីសមូហភាពវិមជ្ឈការ។ បន្ទាប់ពីសងជនរងគ្រោះរួចរាល់ហើយរដ្ឋ ឬពីសមូហភាព

វិមជ្ឈការអាចធ្វើបណ្តឹងចំនែកនៃសំនងពីភ្នាក់ងារដែមានកំហុសផ្ទាល់ខ្លួននោះបាន។   ប្រសិនបើកំហុសផ្ទាល់ខ្លួនប្រព្រឹត្តដោយភ្នាក់ងារច្រើនគ្នា នោះម្នាក់ៗត្រូវចេញសងទៅរដ្ឋឬសមូហភាព   វិមជ្ឈការតាមចំនែកនៃការទទួលខុសត្រូវរៀងៗខ្លួន។

៣ . សំណងការខូចខាត

            ​ក. ការគណនាសំណង

            ការសងការខូចខាតអាចសងជាប្រាក់  ជាវត្ថុ  ជានិមិត្តរូប។       ប៉ុន្តែយើងឃើញថានៅប្រទេសបារាំងបានជ្រើសយកការសងជាប្រាក់យកមកអនុវត្តលើគ្រប់ករណីនាំការខូចខាត។

ដូច្នេះដើម្បីគណនាសំណង គេបែងចែករវាងការខូចខាតវត្ថុ និងការខូចខាតខាងរូបរាងកាយ ។

            ­ ការខូចខាតវត្ថុៈ បើខូចខាតវត្ថុចៅក្រមតម្រូវឲ្យសងតម្លៃដែលបាន  ធ្វើការជួសជុលវត្ថុនោះ ព្រោះជាធម្មតាអ្នករងគ្រោះតែងតែធ្វើការជួសជុលក្រោយពេលទទួលរងការខូចខាតរួច ។  ប៉ុន្តែបើសិនមាន ការយឺតយ៉ាវក្នុងការសង ចៅក្រមក៏អាចគិតពិន័យទៅតាមជាក់ស្តែង ។

            ­ ការខូចខាតខាងរូបរាងកាយៈ ការខូចខាតខាងរូបរាងកាយមនុស្ស គឺចៅក្រមតម្រូវឲ្យសង គិតចាប់ពីថ្ងៃចេញសាលក្រម ឬសាលដីកា ។

            ខ. ការគិតតម្លៃសំណង

            ការគិតតម្លៃសំណងគឺចៅក្រមតែងគណនាឲ្យសងលើគ្រប់ប្រភេទខូចខាត ប៉ុន្តែ    មិនឲ្យលើសពីថ្លៃខូចខាតទេ។មានករណីរឿងក្ដីខ្លះចៅក្រមមិនអាចគណនាការខូចខាតបានព្រោះដោយខ្វះទិន្នន័យក៏តម្រូវឲ្យជនរងគ្រោះ   និង  រដ្ឋការស្រុះស្រួលគ្នាលើតម្លៃនៃការខូចខាតហើយបើមិន ត្រូវគ្នានោះជនរងគ្រោះអាច តវ៉ាមកឲ្យតុលាការដោះស្រាយវិញ។ករណីនេះ គេត្រូវរង់ចាំសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការដែលត្រូវប្រើរយៈពេលយូរអាចច្រើនឆ្នាំក៏មាន   បើសិនតុលាការពុំមានចែងលក្ខខណ្ឌក្នុងសេចក្ដីសម្រេចរបស់រដ្ឋការនឹងត្រូវពិន័យតាមចំនួនថ្ងៃដែលយឺតយ៉ាវទេនោះ។ ផ្ទុយទៅវិញបើសិនជាស្រុះស្រួលតាមការកំណត់សំណងរបស់រដ្ឋការ  នោះជនរងគ្រោះនឹងមានការងាយស្រួលក្នុងការបើកប្រាក់ ហើយបើកបានឆាប់រហ័សផង ។

III . ការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលនៃអង្គការរដ្ឋដទៃទៀត

            ការទទួលខុសត្រូវរបស់អង្គការរដ្ឋមិនមែនមានតែក្នុងក្របខណ្ឌនៃអំពើរបស់អង្គការនីតិប្រតិបត្តិប៉ុណ្ណោះទេ  តែនៅមានក្នុងអំពើរបស់អង្គការនីតិបញ្ញត្តិ និងអង្គការតុលាការផងដែរ។ លើសពីនេះរដ្ឋក៏នៅមានការទទួលខុសត្រូវក្នុងករណីផ្សេងៗទៀត ។

១ . ការទទួលខុសត្រូវដោយអំពើរបស់អង្គការនីតិបញ្ញត្តិ

            នេះ គឺ ជាប្រភេទនៃការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋការចំពោះការខូចខាតនានាដែលបង្កឡើងដោយ  ​អង្គការរដ្ឋបាលរបស់សភា។ដោយហេតុថាអង្គការរដ្ឋបាលរបស់សភាក៏មានសកម្មភាពរដ្ឋបាលដែរនោះ វិធានដែលត្រូវយកមកដោះស្រាយក្នុងរឿងនេះគឺវិធាននៃនីតិរដ្ឋបាលដូចករណីរដ្ឋការដែរឯតុលាការដែល  មានសមត្ថកិច្ចក៏មិនខុសគ្នាដែរ ។

            តែក៏នៅមានការទទួលខុសត្រូវមួយទៀតរបស់រដ្ឋ គឺការទទួលខុសត្រូវដែលបង្កឡើងដោយច្បាប់ ពោលគឺច្បាប់សភា។ជាធម្មតាច្បាប់ចែងឲ្យរដ្ឋចេញសំណងនៃការខូចខាតចំពោះជនរងគ្រោះ។ ប៉ុន្តែបើច្បាប់ខ្លួនឯងបានបង្កឲ្យមានការខូចខាតវិញតើមានគោលការណ៍អ្វីយកមកសំអាង    ​​  បើចៅក្រមក៏ស្ថិតនៅក្រោមច្បាប់ដែរនោះ។ ឯក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញវិញ ជាគោលការណ៍គ្រាន់តែត្រួតពិនិត្យលើធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺពុំអាចតម្រូវឲ្យរដ្ឋសងបានឡើយ ។

            ទោះយ៉ាងនេះក៏ដោយការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋដែលបង្កឡើងដោយច្បាប់​  គឺជាករណីអញ្ញត្រកម្ម មួយដែរ។  នេះគឺអញ្ញត្រកម្មយុត្តិសាស្រ្តដែលគេសង្កេតឃើញ   តាមរយៈសាលដីកាចំនួនពីររបស់តុលាការកំពូលរដ្ឋបាល ។

            ក្នុងការវិនិច្ឆ័យលើរឿងក្ដីទាំងពីរបានធ្វើការសម្រេចដោយផ្អែកទៅលើការបកស្រាយឆន្ទៈនៃអ្នកអនុម័តច្បាប់(សភា)និងផ្អែកទៅលើ “ គោលការណ៍សមភាពរវាងពលរដ្ឋចំពោះបន្ទុកសាធារណៈ ”។     ក៏អនុវត្តទ្រឹស្តីយុត្តិសាស្រ្តថ្មីនេះផងដែរលើករណីទាក់ទងនឹងសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិណាដែលបង្កការខូចខាតដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ។

២  . ការទទួលខុសត្រូវដោយអំពើរបស់អង្គការយុត្តាធិការ  និង ការទទួលខុស

ត្រូវក្នុងករណីផ្សេងៗទៀត

ក. ការទទួលខុសត្រូវដោយអំពើរបស់អង្គការយុត្តាធិការ

            ការខូចខាតដែលបង្កឡើងដោយអំពើរបស់អង្គការយុត្តាធិការគឺការប្រព្រឹត្តទៅនៃដំណើរការយុត្តិធម៌របស់តុលាការ គិតចាប់ពីដំណាក់កាលដំបូងនៃនីតិវិធី រហូតដល់ដំណាក់កាលចេញសេចក្តីសម្រេច (សាលក្រម ឬសាលដីកា) ។

            ច្បាប់ស្តីពីកំណែទម្រង់នីតិវិធីរដ្ឋប្បវេណី (០៥​ ​ កក្កដា ១៩៧២)ទទួលស្គាល់នូងការទទួលខុស ត្រូវរបស់រដ្ឋការចំពោះការខូចខាតដែលបណ្តាលពីដំណើរការតុលាការ។​ក៏បានយកគោលការណ៍ច្បាប់នេះ   អនុវត្តទៅលើតុលាការរដ្ឋបាលដែរ ។

            ដើម្បីកំណត់ចំណែកនៃការទទួលខុសត្រូវចៅក្រមតែងធ្វើការថ្លឹងថ្លែងរវាងកំហុសផ្ទាល់ខ្លួន និង  កំហុសក្រសួង។បើជាកំហុសផ្ទាល់ខ្លួនក៏គេតម្រូវឲ្យរដ្ឋជាអ្នកចេញសងមុនរួចទើបប្តឹងទារចំណែកសំណងជាក្រោយទៅលើសាមីចៅក្រម ឬភ្នាក់ងារនគរបាលយុត្តិធម៌ដែលមានកំហុស ។

            ការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋលើកំហុសក្រសួងគឺមានតែក្នុងករណីកំហុសធ្ងន់ឬកំហុសពីបទ   យុត្តិនិសេធប៉ុណ្ណោះ ។

ខ​. ការទទួលខុសត្រូវក្នុងករណីផ្សេងៗទៀត

            ការទទួលខុសត្រូវក្នុងករណីផ្សេងៗទៀតនេះ គឺមានករណីខ្លះដូចជាៈ

–      រដ្ឋទទួលខុសត្រូវក្រោមនីតិឯកជន    ចំពោះការខូចខាតដែលកើតឡើងក្នុងកិច្ចការគ្រប់គ្រង  វិស័យ

ឯកជនរបស់រដ្ឋឬ  ​  ក្នុងសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មនិងឧស្សាហកម្មរបស់រដ្ឋ  ។ ច្បាប់ច្រើនតកំណត់ឲ្យរដ្ឋទទួលខុសត្រូវ ។

–      រដ្ឋទទួលខុសត្រូវចំពោះការខូចខាតដែលបង្កឡើងដោយសិស្សានុសិស្ស ​   ដោយមូលហេតុកង្វះការឃ្លាំមើលពីសំណាក់គ្រូបង្រៀន(សាលារបស់រដ្ឋ)។​ករណីនេះ គឺ  រដ្ឋត្រូវទទួលចេញសំណងទាំងអស់ជាមុនរួចទើបប្តឹងទារចំណែកសំណងពីគ្រូបង្រៀននោះជាក្រោយយបើជាកំហុសផ្ទាល់របស់គ្រូ។ សមត្ថកិច្ចក្នុងរឿងនេះ គឺតុលាការស៊ីវិល ។

–      រដ្ឋទទួលខុសត្រូវចំពោះការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីកង្វះការថែទាំជាប្រក្រតីដល់ថ្នល់ ស្ពាន ឬមកពីសំណង់សាធារណការ។   ​ករណីនេះគឺរដ្ឋជាអ្នកបង្ហាញភស្តុតាង     ពោលគឺមិនមែនជនរងគ្រោះជាដើមបណ្តឹងឡើយ ។ សមត្ថកិច្ចក្នុងរឿងនេះ គឺតុលាការរដ្ឋបាល ។

–      រដ្ឋទទួលខុសត្រូវចំពោះការខូចខាតដែលបង្កឡើងដោយ ការបះបោររបស់ប្រជារាស្រ្ត ។ សមត្ថកិច្ចក្នុងរឿងនេះ គឺតុលាការរដ្ឋបាល ។

–      រដ្ឋមិនទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលចំពោះរដ្ឋាភិបាលកិច្ចបានឡើយ (ព្រោះនេះជាករណីដែលមានអភ័យឯកសិទិ្ធយុត្តាធិការ) ។

        

សន្និដ្ឋាន

យើងដឹងហើយថា ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលគឺត្រូវស្ថិតក្រោមអំណាចនីតិប្រតិបត្តិ ។  អង្គការនេះជាអ្នក

បែងចែកនូវភ្នាក់ងារសាធារណៈ   ដើម្បីបំពេញមុងងារសាធារណៈក្នុងគោលបំណងបំរើនូវផល  ប្រយោជន៍ជូនសាធារណៈជន ។ នៅក្នុងការបំពេញមុខងារនេះ  យើងឃើញថាភ្នាក់ងារសាធារណៈមិន អាចជៀសផុតពីកំហុសទេ ។តាមរយៈកំហុសរំលេចឲ្យឃើញពីឆន្ទៈដោយចេតនាឬ អចេតនា ឬ  ជាកំហុសរបស់ក្រសួង។ទោះជាយ៉ាងណាកំហុសដែលកើតឡើង  ហើយនោះត្រូវតែមានការទទួលខុសត្រូវផងដែរ    ពីភ្នាក់ងារដែលបំពេញការងារសាធារណៈនោះ ឬការទទួលខុសត្រូវរបស់ក្រសួង។ ​​​​ ការទទួលខុសត្រូវនេះចង់សំដៅកំហុសដែលកើតឡើងបានបង្កឲ្យមានព្យសនកម្ម។ ដូច្នេះត្រូវតែមានការជួសជុលព្យសនកម្មដើម្បីស្តារនូវស្ថានភាពនោះឡើងវិញ ។ ប៉ុន្តែប្រសិនមិនបង្កឲ្យមានព្យសនកម្មកើតឡើងទេ ក៏មិនមានការទទួលខុសត្រូវដែរ។​ ទោះបីជាមានការទទួលខុសត្រូវយ៉ាងនេះក្តី  ក៏នៅតែមានករណីលើកលែងមួយចំនួនផងដែរ ។  ករណីលើកលែងនោះមិនអាចក្លាយជា ជាកំហុសរបស់ក្រសួងឬភ្នាក់ងាររបស់ក្រសួងទេ    ដូច្នេះមិនមានការទទួលខុសត្រូវរដ្ឋបាលទេ។

            លើសពីនេះទៅទៀត   ​   យើងឃើញថាមិនត្រឹមតែមានការទទួលខុសត្រូវ     របស់អង្គការណ៍នីតិប្រតិបត្តិប៉ុនណោះទេ     ការទទួលខុសត្រូវនេះអាចជាការទទួលខុសត្រូវរបស់អង្គការនីតិប្រតិបត្តិឬអង្គការដែលមានអំនាចយុត្តាធិការដែលអាស្រ័យទៅតាមប្រធាននៃអ្នកប្រព្រឹត្តកំហុសនោះផងដែរ  ។    មិនត្រឹមតែប៉ុនណោះទេ​ នៅមានករណីជាច្រើនផងដែរដែលតំរូវឲ្យមានការទទួលខុសត្រូវ។ ទាំងអស់នេះជាការបង្ហាញពីការយកចិត្តទុកដាក់របស់រាជរដ្ឋាភិបាលដែលត្រូវតែមាន ទំនួលខុសត្រូវនូវរាល់   ទង្វើដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តនោះ។ ចំពោះការយកចិត្តទុកដាក់របស់រាជរដ្ឋាភិបាលនោះគឺចង់ធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទទួលបាននូវភាពកក់ក្តៅនិងជំនឿចិត្តទៅលើរាជរដ្ឋាភិបាល ។​   នៅពេលដែលរាជរដ្ឋាភិបាលទទួលបាននូវការជឿជាក់ពីប្រជាពលរដ្ឋហើយនោះ​រាជរដ្ឋាភិបាលមានភាពងាយស្រួលក្នុងការ    ​អនុវត្តគោលនយោបាយរបស់ខ្លួនដើម្បីធ្វើយ៉ាងណាឲ្យប្រទេសមានការអភិវឌ្ឍ។

ឯកសារយោង

1.​ នីតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ1993

2. ក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឆ្នាំ2007

3. សៀវភៅ នីតិរដ្ឋបាលទូទៅរបស់ បណ្ឌិត​ សាយ​ បូរី

4. សៀវភៅ នីតិរដ្ឋបាលទូទៅរបស់ អនុបណ្ឌិត​ ហៀង សាង            

5. សៀវភៅ នីតិរដ្ឋបាលទូទៅរបស់ ​លោកសាស្ត្រាចារ្យ ឌឿក ពិដោរ

6. សៀវភៅ ទ្រឹស្តីរដ្ឋបាលសាធារណៈ របស់ ​លោកសាស្ត្រាចារ្យ ឌឿក ពិដោរ

7. ឯកសារមេរៀននីតិរដ្ឋបាល របស់ ​លោកសាស្ត្រាចារ្យ អ៊ុង ចំរើន

---

[1] មាត្រា39នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ1993

[2] មាត្រា128នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ1993

[3] នីតិរដ្ឋបាលទូទៅ បណ្ឌិត សាយ បូរី

[4] មាត្រា79នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ2007នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា

[5] មាត្រា80នៃក្រមនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ2007នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា

[6] នីតិរដ្ឋបាលទូទៅ បណ្ឌិត សាយ បូរី

[7] ទំព័រ233នៃសៀវភៅនីតិរដ្ឋបាលទូទៅ អនុបណ្ឌិត ហៀង​ សាង

[8] នីតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ1993 មាត្រា139