ការទទួលខុសត្រូវចំពោះកិច្ចសន្យា

ស្រាវជ្រាវដោយ : លោក សាត សុខណា ជាអតីតនិសិ្សតនីតិសាស្ត្រសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច ឆ្នាំសិក្សា ២០១២-២០១៥ សូមរក្សាសិទ្ធិក្នុងការចំលងផ្នែកណាមួយនៃអត្ថបទនេះ។ ទូរស័ព្ទទំនាក់ទំនង ៖ ០១៥៥០៨៨៤២ អ៊ីម៉ែល ៖sath.sokna@yahoo.com / sathsokna9999@gmail.com​។

Researched by Mr. Sath Sokna,  a former law student of Royal University of Law and Economics Academic year 2012-2015 All Rights Reserve/No any part copy of my assignment. Phone: 015508842 Email: sath.sokna@yahoo.com / sathsokna9999@gmail.com.

ការទទួលខុសត្រូវចំពោះកិច្ចសន្យា

សេចក្តីផ្តើម

នៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃគេសង្កេតឃើញថា កិច្ចសន្យាត្រូវបានគេបង្កើតឡើង  ដែលពេលខ្លះភាគីនៃកិច្ចសន្យានោះមិនដឹងខ្លួនផងក៏មាន ។ មូលហេតុនេះដោយសារតែការយល់ដឹងអំពីការបង្កើតកិច្ចសន្យានូវមានកម្រិតនៅឡើយរបស់ពួកគាត់ ។ ការយល់ដឹងអំពីការបង្កើតកិច្ចសន្យានូវមានកម្រិតនេះហើយជាហេតុធ្វើឲ្យភាគីមិនដឹងថាខ្លួនមានកាតព្វកិច្ចអ្វីខ្លះចំពោះកិច្ចសន្យាដែលខ្លួនបានបង្កើតនោះ ហើយត្រូវទទួលខុសត្រូវយ៉ាងដូចម្តេច ឬកម្រិតណា និងទទួលទណ្ឌកម្មយ៉ាងណានោះទេ ។ លើសពីនេះពេលខ្លះពួកគាត់មិនដឹងថាតើការបង្កើតកិច្ចសន្យាបែបណាទើបមានសុពលភាព ឬថាតើមានលក្ខខណ្ឌអ្វីខ្លះក្នុងការបង្កើតកិច្ចសន្យាដែលមានអានុភាពចាប់បង្ខំឲ្យភាគីអនុវត្តកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន (I) ។ ម្យ៉ាវិញទៀតបន្ទាប់ពីបង្កើតកិច្ចសន្យាហើយថាតើភាគីត្រូវអនុវត្តយ៉ាងណាដើម្បីរលត់នូវការទទួលខុសត្រូវ ឬកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន ។  ក្នុងដំណាក់កាលអនុវត្តកិច្ចសន្យា  ភាគីទាំងសងខាងត្រូវអនុវត្តកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួនរៀងៗ ខ្លួនដោយសុច្ចរិត និងស្មោះត្រង់ស្របតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យា  ហើយកាលណាគូភាគីបានបំពេញកាតព្វកិច្ចចប់សព្វគ្រប់នោះធ្វើអោយកាតព្វកិច្ចត្រូវបានរលត់​​ ។ ប្រសិនបើភាគីម្ខាងមិនបានអនុវត្តកាតប្វកិច្ចទេភាគីនោះ ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះភាគីម្ខាងទៀតហើយការទទួលខុសត្រូវមានពីរប្រភេទគឺ ការទទួលខុសត្រូវក្នុងកិច្ចសន្យា (II) និង ការទទួលខុសត្រូវក្រៅកិច្ចសន្យា (III) ។

                  I.     សញ្ញាណទូទៅនៃកិច្ចសន្យា និង កាតព្វកិច្ច

ក.និយមន័យ

កិច្ចសន្យា គឺជាកិរិយាដែលបុគ្គលពីរនាក់ ឬច្រើននាក់មានឆន្ទៈត្រូវគ្នាព្រមបង្កើត កែប្រែ  ឬរំលត់នូវកាតព្វកិច្ច ។ ការបង្ហាញឆន្ទៈ គឺជាការបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ភាគីដែលមានបំណងបង្កើតអានុភាពគតិយុត្ត ។

កាតព្វកិច្ច គឺជាទំនាក់ទំនងគតិយុត្តដែលចងបុគ្គលពីរនាក់ ដោយឲ្យបុគ្គលម្នាក់ដែលបានកំណត់មានករណីកិច្ចមួយចំនួនចំពោះបុគ្គលម្នាក់ទៀត ។ បុគ្គលដែលមានករណីយកិច្ចហៅថា កូនបំណុល រីឯបុគ្គលដែលទទួលផលប្រយោជន៍ពីករណីយកិច្ចនោះ ម្ចាស់បំណុល ។

ហើយកាតព្វកិច្ចនេះកើតចេញពីប្រភពពីរយ៉ាងគឺៈកាតព្វកិច្ចកើតចេញពីឆន្ទៈរបស់គូរភាគី និង កាតព្វកិច្ចកើតពីការកំណត់ដោយច្បាប់ ។

ខ.កិច្ចសន្យា

១. ចំណាត់ថ្នាក់នៃកិច្ចសន្យា

១.១. កិច្ចសន្យាដែលយកតម្លៃថ្នូរ 

          ភាគីទាំងពីរ មានកាតព្វកិច្ចផ្តល់នូវកម្រៃទៅវិញទៅមក ដែលមានតម្លៃស្មើគ្នា។ ឧទាហរណ៍ កិច្ចសន្យាលក់ទិញ  ភាគីអ្នកលក់មានកាតព្វកិច្ចប្រគល់វត្ថុ រីឯអ្នកទិញមានកាតព្វកិច្ចប្រគល់ប្រាក់ ។

១.២. កិច្ចសន្យាដែលមិនយកតម្លៃថ្នូរ

            នៅក្នុងកិច្ចសន្យានេះ មានតែភាគីម្ខាងទេផ្តល់នូវកម្រៃ ចំណែកភាគីម្ខាងទៀតមិនមានកាតព្វកិច្ច ឬមានបន្ទុកដែលមិនសមមូលឧទាហរណ៍ ប្រទានកម្ម ។ ទាក់ទងនឹងកិច្ចសន្យាដែលមិនយកតម្លៃថ្នូរ នៅក្នុងករណីប្រទានកម្ម គឺវាមានលក្ខណៈបន្ធូរបន្ថយចំពោះកាតព្វកិច្ចរបស់ទាយក ។

១.៣. កិច្ចសន្យាទ្វេភាគី

            កិច្ចសន្យាទ្វេភាគី គឺភាគីទាំងពីរមានកាតព្វកិច្ចអនុវត្តកិច្ចសន្យាដែលមានតម្លៃសមមូលគ្នា ។

១.៤. កិច្ចសន្យាឯកតោភាគី

            កិច្ចសន្យាឯកតោភាគី គឺមានតែភាគីម្ខាង មានកាតព្វកិច្ច ចំណែកឯភាគីម្ខាងទៀតមិនមានកាតព្វកិច្ច ឬគ្រាន់តែមានបន្ទុក តែមានតម្លៃមិនសមមូល ។  ប្រសិនបើភាគីម្ខាងទៀតមានបន្ទុកប៉ុន្តែមានតម្លៃមិនសមមូលក្រមរដ្ឋប្បវេណី បានចែងនូវមាត្រាស្រដៀងគ្នាទៅនឹងកិច្ចសន្យាទ្វេភាគីដែរ ដូចជា ការទទួលខុសត្រូវក្នុងការធានារបស់អ្នកលក់ ការតវ៉ាអនុវត្តព្រមគ្នា  ការរំលាយកិច្ចសន្យា[1] ។

១.៥. កិច្ចសន្យាមានឈ្មោះ

កិច្ចសន្យាមានឈ្មោះគឺជាកិច្ចសន្យានីមួយៗ ដែលមានចែងនៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី ។  ឧទាហរណ៍ កិច្ចសន្យាលក់ទិញ  កិច្ចសន្យាម៉ៅការ កិច្ចសន្យាជួល កិច្ចសន្យាផ្ទេរសិទ្ធិលើវត្ថុកិច្ចសន្យាប្រើវត្ថុ កិច្ចសន្យាផ្គត់ផ្គង់សេវា ជាអាទិ៍ ។

១.៦. កិច្ចសន្យាគ្មានឈ្មោះ

            កិច្ចសន្យាគ្មានឈ្មោះ គឺជាដែលមិនមានចែងនៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី ។  កិច្ចសន្យាប្រភេទនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយកិច្ចសន្យាជាច្រើនរួមបញ្ជូលគ្នាតែមួយ ដូចជាការរួមបញ្ចូលគ្នានៃកិច្ចសន្យាមានឈ្មោះ និងកិច្ចសន្យាគ្មានឈ្មោះ ឬ កិច្ចសន្យាគ្មានឈ្មោះ និង កិច្ចសន្យាគ្មានឈ្មោះ ។

១.៧. កិច្ចសន្យាត្រឹមការព្រមព្រៀង

            យោងតាមមាត្រា ៣៣៦ ​កថាខណ្ឌទី ១ ជាទូទៅកិច្ចសន្យាមួយមានសុពលភាព គឺនៅពេលសំណើ និងស្វីការត្រូវគ្នា ។

១.៨. កិច្ចសន្យាអាស្រ័យលើការប្រគល់វត្ថុ

            កិច្ចសន្យានេះ មានសុពលភាពនៅពេលប្រគល់វត្ថុ ឧទាហរណ៍ កិច្ចសន្យាខ្ចីប្រើ [2]  ។

១.៩. កិច្ចសន្យាជាលក្ខណៈទម្រង់

            កិច្ចសន្យាជាលក្ខណៈទម្រង់នេះសំដៅលើកិច្ចសន្យាដែលមានសុពលភាព ដោយផ្អែកលើទម្រង់ជាក់លាក់ជាកំណត់ ។ ឧទាហរណ៍ ការផ្ទេរលទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធិ តាមកិច្ចសន្យាមានសុពលភាពលុះត្រាតែធ្វើជាលិខិតយថាភូត^[3] ។

១.១០. កិច្ចសន្យាអនុវត្តម្តង

            កិច្ចសន្យាអនុវត្តម្តង គឺជាកិច្ចសន្យាដែលអនុវត្តតែម្តង គឺត្រូវបានបញ្ចប់តែម្តង ។ ឧទាហរណ៍កិច្ចសន្យាទិញលក់  ត្រូវបានបញ្ចប់ជាទូទៅនៅពេលដែលអ្នកលក់ប្រគល់ទំនិញ រីឯអ្នកទិញប្រគល់ប្រាក់ ។

១.១១. កិច្ចសន្យាអនុវត្តបន្តបន្ទាប់

            កិច្ចសន្យាអនុវត្តបន្តបន្ទាប់ គឺជាកិច្ចសន្យាដែលអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ត្រូវបានធ្វើឡើងនៅក្នុងអំឡុងពេលវែង មានន័យថាយើងអាចពន្លាការអនុវត្តបាន ។ ឧទាហរណ៍  កិច្ចសន្យាជួល កិច្ចសន្យាអាណត្តិ គឺជាកិច្ចសន្យាបន្តបន្ទាប់ ។

២.ការបង្កើតកិច្ចសន្យា

កិច្ចសន្យាមានអានុភាពដោយសារសំណើរ និងស្វីការត្រូវគ្នា[4] ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ កិច្ចសន្យាបានបង្កើតឡើងនៅពេលដែលដំណឹងអំពីស្វីការ បានមកដល់អ្នកស្នើ​​ [5] ។

២.១.សំណើ

សំណើ គឺជាការបង្ហាញឆន្ទៈជាឯកតោភាគី ដើម្បីសុំបង្កើតកិច្ចសន្យាដែលភ្ជាប់មកជាមួយនូវចំណងគតិយុត្តក្នុងករណីដែលភាគីម្ខាងទៀតបានផ្តល់ស្វីការតបចំពោះសំណើនោះ ។ សំណើអាចធ្វើឡើងដោយមានកំណត់អំលុងពេល ឬគ្មានកំណត់ អំឡុងពេលសម្រាប់ស្វីការបាន ។ អានុភាពនៃសំណើត្រូវកើតឡើងនៅពេលដែលសំណើនោះបានដល់ភាគីម្ខាងទៀត ។ ប៉ុន្តែអានុភាពត្រូវបាត់ បង់ទៅវិញនៅពេលដែលដំណឹងអំពីការដកសំណើវិញបានដល់ភាគីម្យ៉ាងទៀត ក្នុងពេលជាមួយគ្នានិងពេលសំណើដល់ ឬដល់មុនពេលសំណើដល់ ។

សំណើដែលមានកំណត់អំឡុងពេលសម្រាប់ស្វីការ ត្រូវបាត់បង់អានុភាពដោយស្វ័យប្រវត្តិ បើអ្នកស្នើមិនទទួលដំណឹងអំពីស្វីការក្នុងរយៈពេលកំណត់នោះ នៅពេលដែលផុតអំឡុងពេលសម្រាប់ស្វីការ ឬពេលអ្នកស្នើបានទទួលដំណឹងបដិសេធសំណើពីភាគីម្ខាងទៀតក្នុងអំឡុងពេលសម្រាប់ស្វីការ សំណើនោះក៏គ្មានអានុភាពដែរ ។

ចំពោះសំណើមិនកំណត់អំឡុងពេលសម្រាប់ស្វីការ ត្រូវបាត់បង់អានុភាពនៅពេលដែល       គួភាគីទទួលសំណើមិនបានយល់ព្រមភ្លាមៗ ក្នុងស្ថានភាពដែលគូរភាគីកំពុងនិយាយគ្នាហើយអាច ឆ្លើយតបភ្លាមៗបាន ។ អ្នកស្នើមិនអាចដកសំណើវិញ  ក្នុងអំឡុងពេលសមរម្យបានទេ ប្រសិនបើ    គូភាគីធ្វើសំណើដែលមិននិយាយគ្នា ។ លុះត្រាតែអ្នកស្នើជូនដំណឹងអំពីការដកវិញបានទៅដល់   ភាគីម្ខាងទៀតមុន ពេលភាគីនោះជូនដំណឹងអំពីស្វីការទើបការដកសំណើនោះមានអានុភាព ។ កិច្ចសន្យាត្រូវបានកើតឡើងនៅពេលដែលអ្នកទទួលសំណើរយល់ព្រមចំពោះអ្នកស្នើ ។

២.២.ស្វីការ

ស្វីការ គឺជាការបង្ហាញឆន្ទៈយល់ព្រមរបស់អ្នកទទួលសំណើដល់អ្នកស្នើ  ។  នៅពេលដែល ស្វីការបានដល់អ្នកស្នើស្វីការនោះត្រូវមានអានុភាពហើយការជូនដំណឹងអំពីការដកស្វីការវិញមានលក្ខណៈដូចសំណើដែរ ។ បើស្វីការបានដាក់លក្ខណខណ្ឌ ឬកែប្រែសារធាតុផ្សេងៗ  នៃសំណើ ស្វីការនោះក្លាយជាសំណើថ្មី ​​ ។  ប៉ុន្តែបើលក្ខណខណ្ឌ ឬការកែប្រែនោះមិនធ្វើឲ្យមានការកែប្រែសារធាតុរបស់សំណើទេ ស្វីការនោះមានសុពលភាពក្នុងករណីដែលអ្នកស្នើមិនបានតវ៉ាភ្លាមៗ  ។

៣.សុពលភាពនៃកិច្ចសន្យា

កិច្ចសន្យាដែលចាត់ទុកថាត្រឹមត្រូវតាមគតិច្បាប់ លុះត្រាតែភាគីទាំងសងខាងគោរពនូវ លក្ខខណ្ឌគ្រិះ និងលក្ខខណ្ឌទម្រង់នៅក្នុងដំណាក់កាលបង្កើតកិច្ចសន្យានោះ ។

៣.១.លក្ខខណ្ឌគ្រីះ

កិច្ចសន្យាមានសុពលភាពនៅពេលដែលគូភាគីបានបំពេញលក្ខខណ្ឌដូចខាងក្រោម៖

      ការព្រមព្រៀង គឺជាឆន្ទៈរបស់គូភាគីក្នុងការបង្កើតកិច្ចសន្យាដោយពិតប្រាកដ​ និង ដោយសេរីគ្មានការគំរាមគំហែង ឆបោក​ឬក្លែងបន្លំពីភាគីណាឡើយ ។

      សមត្ថភាព គឺជាលក្ខណៈសម្បត្តិរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ  ដែលអាចក្លាយជាម្ចាស់សិទ្ធិ និង កាតព្វកិច្ចដែលអាចវិនិច្ឆ័យបាន អំពីលទ្ធផលនៃសកម្មភាពរបស់ខ្លួនដែលអាចធ្វើឲ្យ សកម្មភាពរបស់ខ្លួនមានអានុភាពតាមផ្លូវច្បាប់ ។

      កម្មវត្ថុ គឺជាខ្លឹមសារសំខាន់នៃកិច្ចសន្យាដែលកម្មវត្ថុនោះត្រូវតែជាក់លាក់  ដែលអាចធ្វើទៅបាន ឬបំពេញបាន និង ស្របច្បាប់  មិនប៉ះពាល់ដល់របៀបរៀបរយសាធារណៈ  ឬទំនៀមទំលាប់ល្អរបស់ប្រពៃណី ។

ការបង្ហាញឆន្ទៈដោយមិនពិតប្រាកដ និងដោយសេរីត្រូវវៀរចាកនូវវិការៈក្នុងការបង្ហាញឆន្ទៈដូចជា៖ ការភ័ន្តច្រឡំ ការឆបោក ការគំរាមកំហែង ការបង្ហាញការមិនពិត  ឬការកេងចំណេញហួសហេតុ ។

អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈអាចលុបចោលកិច្ចសន្យាបានដោយហេតុថា មានការបង្ហាញឆន្ទៈនោះមានវិការៈ ក្នុងករណីដូចខាងក្រោម៖

      ការបង្ហាញឆន្ទៈត្រូវបានធ្វើឡើងដោយការភ័ន្តច្រឡំ ។

      ការបង្ហាញឆន្ទៈត្រូវបានធ្វើឡើងដោយការឆបោក ឬការគំរាមកំហែង ឬការបង្ហាញការមិន ពិតរបស់ភាគីម្ខាងទៀត ។

      ការបង្ហាញឆន្ទៈត្រូវបានធ្វើឡើងដោយអំពើឆ្លៀតឪកាសដោយមានគោលបំណងកេងចំណេញហួសហេតុ​  ។[6]

៣.២.លក្ខខណ្ឌទម្រង់    

កិច្ចសន្យាមានអានុភាពទៅបានលុះត្រាតែ​ មានភាគីនៃកិច្ចសន្យាធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរក្រោមទម្រង់ជាលិខិតយថាភូត ។

កិច្ចសន្យាដែលភាគីម្ខាងទទួលករណីកិច្ចធ្វើអនុប្បទាននូវកម្មសិទ្ធិអចលន វត្ថុ ឬករណីកិច្ចធ្វើលទ្ធកម្មនូវកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុនិងមានអានុភាពលុះត្រាតែបានធ្វើលិខិតយថាភូត ។ [7]

៤.ការអនុវត្តកិច្ចសន្យា

កូនបំណុលត្រូវអនុវត្តកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួនដោយសុចរិត  និងស្មោះត្រង់ឲ្យស្របទៅតាមខ្លឹម សារនៃកិច្ចសន្យា ។  នៅពេលភាគីបានបំពេញកាតព្វកិច្ចរួចរាល់ហើយ បណ្តាលអោយកាតព្វកិច្ចនោះរលត់ ។

ករណីយកិច្ចរបស់កូនបំណុលក្នុងការអនុវត្តកាតព្វកិច្ច៖

១.កូនបំណុលត្រូវអនុវត្តកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួនអោយស្របទៅតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យា និងគោលការណ៍នៃភាពសុចរិត និងភាពស្មោះត្រង់ ។

២.ការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួនអោយស្របទៅតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យា និងគោលការណ៍នៃភាពសុចរិត និងភាពស្មោះត្រង់ ត្រូវចាត់ទុកជាការសងដែលនាំឲ្យ កាតព្វកិច្ចរលត់ ។[8]

ប្រសិនបើកូនបំណុលមិនព្រមអនុវត្តកាតព្វកិច្ចដោយស្ម័គ្រចិត្តទេ ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅ តុលាការដើម្បីទាមទាឲ្យអនុវត្ត  ។ ប៉ុន្តែបើគូភាគីបានស្រុះស្រួលគ្នាថាមិនទាមទារឲ្យអនុវត្តតាមផ្លូវតុលាការទេ ម្ចាស់បំណុលមិនអាចប្តឹងតុលាការបានឡើយ ។

សិទ្ធិរបស់ម្ចាស់បំណុលក្នុងការទាមទារឲ្យកូនបំណុលអនុវត្តកាតព្វកិច្ចដូចជា៖

១. ម្ចាស់បំណុលអាចទាមទារអោយកូនបំណុលអនុវត្តកាត្វកិច្ចតាមផ្លូវតុលាការ  ។ 

២. ទោះបីជាម្ចាស់បំណុល អាចទាមទារអោយកូនបំណុលអនុវត្តកាត្វកិច្ចតាមផ្លូវតុលាការក៏ដោយម្ចាស់បំណុលមិនអាចទាមទារអោយអនុវត្តតាមផ្លូវតុលាការបានឡើយក្នុងករណីមានការព្រមព្រៀងរវាងភាគីនៃកិច្ចសន្យាថាមិនទាមទារអោយអនុវត្តតាមផ្លូវតុលាការ ។

៣.ទោះបីជាមានការកម្រិតនូវសិទ្ធិទាមទារ ឲ្យអនុវត្តតាមផ្លូវតុលាការដោយសារមានករណីខាងលើនេះក៏ដោយ ប្រសិនបើកូនបំណុលបានអនុវត្តកាតព្វកិច្ចដោយស្ម័គ្រចិត្តហើយ ម្ចាស់បំណុលអាចទទួល និង រក្សាទុកនូវតាវលិកនេះ ដោយចាត់ទុកថាជាការសងបាន ។ [9]

ចំពោះកិច្ចសន្យាអញ្ញមញ្ញ ភាគីដែលត្រូបអនុវត្តកាតព្វកិច្ចមុនមានសិទ្ធិមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ច របស់ខ្លួន បើមានការបារម្មណ៍ថាភាគីម្ខាងទៀតប្រាកដជាមិនអនុវត្តទេ ។ ប៉ុន្តែបើភាគីនោះបានដាក់ប្រតិភោគ ឬមានវិធានការផ្សេងៗទៀត ដើម្បីរំលត់ក្តីបារម្មណ៍នោះហើយបញ្ញត្តិនេះ មិនអនុវត្តទេ ។

គ. កាតព្វកិច្ច

១. ប្រភពនៃកាតព្វកិច្ច

កាតព្វកិច្ចកើតឡើងដោយសារ ៖

      កិច្ចសន្យា[10]

      សកម្មភាពឯកតោភាគី[11]

      អំពើអនីត្យានុកូល[12]

      សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ[13]

      ការគ្រប់គ្រង់ដោយឈឺឆ្អាល[14]

      បញ្ញត្តិនៃច្បាប់

កាតព្វកិច្ចដែលកើតឡើងដោយកិច្ចសន្យា និងដោយសកម្មភាពឯកតោភាគី គឺជាកាតព្វកិច្ចដែលកើតឡើងដោយឆន្ទៈរបស់ភាគី ។ ចំណែកឯកាតព្វកិច្ចដែលកើតឡើងដោយអំពើអនីត្យានុកូល  ដោយបញ្ញត្តិនៃច្បាប់   សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ  និងការគ្រប់គ្រង់ដោយឈឺឆ្អាល គឺជាកាតព្វកិច្ចដែលកំណត់ដោយច្បាប់ ។

កាតព្វកិច្ចអាចកើតឡើងហើយក៏អាចរលត់ទៅវិញដែរ ។ មាត្រា ៤៣៣ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានបញ្ញត្តិអំពីមូលហេតុនៃរលត់កាតព្វកិច្ច ។

២. ប្រភេទនៃកាតព្វកិច្ច

២.១. ប្រភេទកាតព្វកិច្ចតាមកម្មវត្ថុ និងគោលបំណង

កាតព្វកិច្ចតាមកម្មវត្ថុ និងគោលបំណងមាន៖

      កាតព្វកិច្ចផ្ទេរ ៖ គឺជាការទាមទារឲ្យកូនបំណុលប្រគល់នូវកម្មវត្ថុនៃកិច្ចសន្យា ។

      កាតព្វកិច្ចធ្វើ ៖ គឺជាការប្រព្រឹត្តនៅក្នុងអំពើមួយវិជ្ជមាន ឬតាវលិកមួយ ។

      កាតព្វកិច្ចមិនធ្វើ ៖ គឺជាការទាមទារឲ្យបំពេញសកម្មភាពអវិជ្ជមាន ឬវាធ្វើឲ្យមានអុប្បវាទមួយ ។

      កាតព្វកិច្ចមធ្យោបាយ ៖ គឺជាកាតព្វកិច្ចមិនខ្វល់ពីលទ្ធផលនៃកាតព្វកិច្ច ឬមានន័យថាកូនបំណុលត្រូវទទួលបានតែការងារ ដែលមានមធ្យោបាយប្រសើរបំផុតប្រព្រឹត្តឡើងដោយប្រុងប្រយ័ត្ន និងយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់ដែលជាក់ស្តែងទទួលបានលទ្ធផល ។

      កាតព្វកិច្ចលទ្ធផល ៖គឺជាកាតព្វកិច្ចដែលមិនខ្វល់ពីមធ្យោបាយនៃកាតប្វកិច្ច ឬកាតព្វកិច្ចត្រូវកំណត់ឲ្យប្រកដប្រជា កូនបំណុលត្រូវឲ្យមានលទ្ធផលមួយច្បាស់លាស់ ។

      កាតព្វកិច្ចអនិយ័ត ៖ គឺជាកាតព្វកិច្ចដែលផ្តល់ឲ្យកូនបំណុលនូវលទ្ធផលក្នុងការជ្រើសរើសកាតព្វកិច្ចតែមួយ ឬច្រើនក្នុងចំណោមការផ្តល់កម្មវត្ថុនៃកិច្ចសន្យាច្រើនប្រភេទ ។

២.២. ប្រភេទនៃកាតព្វកិច្ចតាមប្រធាន

កាតព្វកិច្ចតាមប្រធានមាន៖

      កាតព្វកិច្ចឯកតោភាគី ៖ គឺជាសកម្មភាពដែលបង្កើត កែប្រែ ឬរំលត់នូវកាតព្វកិច្ច ដោយបង្ហាញឆន្ទៈនៃការចាត់ចែងទ្រព្យដោយភាគីម្ខាង ឬដោយអនុវត្តសិទ្ធិដែលទទួលតាមកិច្ចសន្យា ឬតាមបញ្ញាត្តិច្បាប់ ។

      កាតព្វកិច្ចទ្វេភាគី ៖  គឺជាសកម្មភាពដែលបង្កើត កែប្រែ ឬរំលត់នូវកាតព្វកិច្ច ដោយបង្ហាញ ឆន្ទៈព្រមព្រៀងគ្នាជាទ្វេភាគី (កិច្ចសន្យាលក់ទិញ...)។

      កាតព្វកិច្ចពហុភាគី ៖គឺជាសកម្មភាពដែលបង្កើត កែប្រែ ឬរំលត់នូវកាតព្វកិច្ច ដោយបង្ហាញ ឆន្ទៈព្រមព្រៀងគ្នាជាពហុភាគី (កិច្ចសន្យាបញ្ជាំ ហ៊ីប៉ូតែក...) ។

៣. មូលហេតុនៃការរលត់កាតព្វកិច្ច

កាតព្វកិច្ចត្រូវបានរលត់ដោយមានមូលហេតុដូចខាងក្រោម៖

      ការសង ការទូទាត់ ការលើកលែង នវកម្ម ឬព្យាកុលភាព

      អលទ្ធភាពក្នុងការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចដោយគ្មានកំហុសរបស់កូនបំណុល

      ការបំពេញលក្ខខណ្ឌនៃការរំលាយកិច្ចសន្យា ឬការរំលាយកិច្ចសន្យា

      ការផុតអាជ្ញាយុកាលនៃការរំលត់សិទ្ធិលើបំណុល

      ការអនុវត្តសិទ្ធិលុបចោល ។ [15]

              II.     ការទទួលខុសត្រូវក្នុងកិច្ចសន្យា

ក.ទណ្ឌកម្មចំពោះការមិនគោរពលក្ខខណ្ឌ

១.មោឃភាព

មោឃភាព  គឺជាទណ្ឌកម្មសម្រាប់អនុវត្តទៅលើខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យាទាំងឡាយណាដែលផ្ទុយនិងបញ្ញតិ្តច្បាប់ ឬអនុវត្តដោយ​បង្ខំ ឬផ្ទុយនិងសណ្តាប់ធ្នាប់ជាសាធារណៈនិងទំនៀមទំលាប់ល្អរបស់សង្គមទោះបីជាភាគីនៃកិច្ចសន្យានោះបានបង្ហាញឆន្ទៈដោយគ្មានវិការៈក៏ដោយ ។ មោឃភាពចំពោះកិច្ចសន្យានេះបុគ្គលណាក៏អាចប្តឹងអំពីមោឃភាពបានដែរ ហើយមោឃភាពនេះមានអានុភាពប្រតិសកម្ម ក្នុងករណីដែលសកម្មភាពត្រូវចាត់ទុកថាមោឃៈ ដោយសារសកម្មភាពនោះផ្ទុយនឹងទម្រង់ដែលត្រូបានទាមទារឲ្យមាន ដោយក្រមរដ្ឋប្បវេណី ឬច្បាប់ផ្សេងទៀត ។

មោឃភាព  គឺជាទណ្ឌកម្មដែលប្រកាសដោយចៅក្រមលុបបំបាត់ចោលជាប្រតិសកម្មនូវលិខិតគតិយុត្ត មិនបានបំពេញនូវលក្ខខណ្ឌដែលច្បាប់បានកំណត់ ឬសកម្មភាពណាមួយដែលផ្ទុយទៅនឹងនីតិវិធីច្បាប់ ។ [16]

ទោះបីជាភាគីនៃកិច្ចសន្យាបានធ្វើការបង្ហាញឆន្ទៈដោយគ្មាន វិការៈក៏ដោយក៏កិច្ចសន្យានោះចាត់ទុកជាមោឃៈ ក្នុងករណីដូចខាងក្រោម៖

      អត្ថន័យនៃកិច្ចសន្យានោះ  ផ្ទុយនិងបញ្ញត្តិដែលអនុវត្តដោយបង្ខំណាមួយ ។

      អត្ថន័យនៃកិច្ចសន្យានោះ ផ្ទុយនិងសណ្តាប់ធ្នាប់ជាសាធារណៈនិងទំនៀមទំលាប់ល្អរបស់សង្គម ។[17]

ទន្ទឹមនឹងនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានបញ្ញត្តិថាកិច្ចសន្យា ដោយផ្អែកលើការបង្ហាញឆន្ទៈមិនពិត ដែលត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមានការឃុបឃិតជាមួយភាគីម្ខាងទៀតត្រូវចាត់ទុកជាមោឃៈ ។​ [18]

១.១. បុគ្គលដែលអះអាងពីមោឃភាព

គោលបំណងនៃមោឃភាព គឺដើម្បីឲ្យកិច្ចសន្យា ឬសកម្មភាពឯកតោភាគី(អច្ច័យទាន...)ដែលផ្ទុយនឹងបញ្ញត្តិអនុវត្តដោយបង្ខំ ឬសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ និងទំនៀមទម្លាប់ល្អ ។ ដូច្នោះជនណាក៏អាចអះអាងពីមោឃភាពនៃសកម្មភាពនោះបានគ្រប់ពេល ។ មោឃភាពមិនបាត់បង់អានុភាព ដោយសារការកន្លងផុតនៃពេលវេលាឡើយ ។

១.២. អានុភាព

          សកម្មភាពដែលចាត់ទុកជាមោឃៈ មិនមានអានុភាពតាំងពីដំបូងចាប់ពីធ្វើសកម្មភាព ។ ប្រសិនបើភាគីបានអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ដោយផ្អែកលើកិច្ចសន្យាដែលចាត់ទុកជាមោឃៈ ជាទូទៅភាគីមា្ខងទៀតត្រូវសងតាវលិកនោះមកវិញ ដោយផ្អែកលើសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងករណីដែលការទាមទាររបស់បុគ្គលដែលត្រូវបានខូចប្រយោជន៍ចំពោះបុគ្គលដែលទទួលបានប្រយោជន៍នោះ ផ្ទុយនឹងរបៀបរៀបរយសាធារណៈ  ឬទំនៀបទំលាប់ល្អ ឬច្បាប់ដែលទាក់ទងនឹងសណ្តាប់ធ្នាប់សារធារណៈ ការទាមទារឲ្យសងនោះ ពុំត្រូវបានអនុញ្ញាតឡើយ ។ [19]

២.ការលុបចោល      

ការលុបចោល គឺជាទណ្ឌកម្មអនុវត្តលើកិច្ចសន្យាដែលបានបង្កើតឡើងធ្វើអោយប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍របស់គូភាគី ។ មូលហេតុដែលអាចប្តឹងសុំលុបចោលនេះបានគឺ៖ មានវិការៈក្នុង ការបង្ហាញឆន្ទៈ និងអសម្ថភាពរបស់គូភាគី ។ អ្នកដែលមានសិទ្ធិប្តឹងលុបចោលមានដូចតទៅ៖

      គូភាគីនៃកិច្ចសន្យា

      អ្នកតំណាងដែលច្បាប់កំណត់

      សន្តតិជនរបស់គូភាគី

      ហិតូបត្ថម្ភកៈ ។

២.១. ជនដែលអាចលុបចោលបាន

      នៅក្នុងករណីដែលមានវិការៈនៃការបង្ហាញឆន្ទៈ

នៅក្នុងករណីដែលមានវិការៈនៃការបង្ហាញឆន្ទៈ ជនដែលបានបង្ហាញឆន្ទៈដោយមានវិការៈ ឬអ្នកតំណាងដែលច្បាប់បានកំណត់របស់ជននោះ អាចលុបចោលកិច្ចសន្យាបាន ។ ទន្ទឹមនឹងនេះសន្តតិជន ដែលបានបង្ហាញឆន្ទៈ ឬជនដែលទទួលបន្តថានៈនៅក្នុងកិច្ចសន្យាពីអ្នកដែលបង្ហាញ    ឆន្ទៈ ក៏អាចលុបចោលបានដែរ ។ [20]

      នៅក្នុងករណីដែលសកម្មភាពត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមូលហេតុគ្នានសមត្ថភាព ឬត្រូវបានកម្រិតសមត្ថភាព

នៅក្នុងករណីដែលសកម្មភាពត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមូលហេតុគ្នានសមត្ថភាព ឬត្រូវបានគេកម្រិតសមត្ថភាពនោះ សាមីជន អ្នកតំណាងដែលច្បាប់បានកំណត់ ឬហិតូបត្ថម្ភកៈរបស់ជននោះ ឬសន្តតិជន ឬអច្ច័យលាភីសកលរបស់សាមីជននោះ អាចលុបចោលបាន ។ ការលុបចោលដែលធ្វើឡើងដោយជនគ្នានសមត្ថភាព ឬត្រូវបានគេកម្រិតសមត្ថភាព មិនត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា សកម្មភាពដែលអាចលុបចោលបាននោះទេ ពីព្រោះជាទូទៅ ការបដិសេដនូវអានុភាពនៃសកម្មភាពត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា ការការពារនូវជននោះដែរ ។ [21]

២.២. អានុភាព

          សកម្មភាពដែលអាចលុបចោលបាន មានសុពលភាពរហូតដល់ពេលអ្នកដែលមានសិទ្ធិលុបចោល លុបចោលនូវសកម្មភាពនោះ ។ ប្រសិនបើអ្នកដែលមានសិទ្ធិលុបចោល បានលុបចោលនូវសកម្មភាពដែលអាចលុបចោលបាន សកម្មភាពនោះ ត្រូវបានចាត់ទុកជាមោឃតាំងពីដំបូង ។ [22]

          ការលុបចោល គឺជាសកម្មភាពឯកតោភាគី ។ ដូច្នេះ ការលុបចោលត្រូវមានអានុភាព នៅពេលការជូនដំណឹងពីការលុបចោលនោះបានដល់ភាគីម្ខាងទៀត ។ [23]

ខ. វិការៈក្នុងការបង្ហាញឆន្ទៈ

វិការៈ គឺជាការប្រែប្រួលចាកពីភាពប្រក្រតី ។ [24]

វិការៈក្នុងការបង្ហាញឆន្ទៈ   គឺជាការបង្ហាញឆន្ទៈដែលខុសពីភាពប្រក្រតីបណ្តាលឲ្យកិច្ចសន្យាអាចត្រូវបាន ភាគីណាមួយ ឬគូភាគីមានសិទ្ធិលុបចោល ឬអាចលុបចោលបានបាន ដោយហេតុថាការបង្ហាញឆន្ទៈមានវិការៈ ។  វិការៈក្នុងការបង្ហាញឆន្ទៈ ស្តែងឡើងក្នុងករណីខាងក្រោម ៖

      ការបង្ហាញឆន្ទៈត្រូវបានធ្វើឡើងដោយការភាន់ច្រឡំ ។

      ការបង្ហាញឆន្ទៈត្រូវបានធ្វើឡើងដោយការឆបោក ឬការគម្រាមកំហែង ឬការបង្ហាញការមិនពិតរបស់ភាគីម្ខាងទៀត ។

      ការបង្ហាញឆន្ទៈ ត្រូវបានធ្វើឡើងដោយអំពើឆ្លៀតឪកាសដោយមានគោលបំណងកេងយកចំណេញហួសហេតុ ។

១.ការភាន់ច្រឡំ

ការភាន់ច្រឡំ មានន័យថានៅក្នុងករណីដែលអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈបានធ្វើការបង្ហាញឆន្ទៈដែលមានលក្ខណៈខុសគ្នាទៅនឹងឆន្ទៈពិតរបស់ខ្លួន ហើយគេក៏មិនបានដឹងអំពីភាពខុសគ្នានេះ នៅពេលដែលគេធ្វើការបង្ហាញឆន្ទៈឡើយ ។

១.១. ការភាន់ច្រឡំអំពីចំណុចសំខាន់ៗនៃកិច្ចសន្យា

កិច្ចសន្យាដែលបានបង្កើតឡើងហើយអាចលុបចោលបាន ប្រសិនបើកិច្ចសន្យានោះ ត្រូវបានធ្វើឡើងដោយភាគីម្ខាង មានការភាន់ច្រឡំទៅលើចំណុចសំខាន់ៗនៃកិច្ចសន្យា និងខណៈដែលភាគីម្ខាងទៀតបានសិ្ថតក្នុងស្ថានភាពដែលអាចដឹងបានអំពីការភាន់ច្រឡំនេះ ។ [25]

១.២. ការភាន់ច្រឡំទៅលើចំណុចនៃកិច្ចសន្យា ដែលភាគីយល់ឃើញថាសំខាន់

កិច្ចសន្យាដែលបានបង្កើតឡើងហើយអាចលុបចោលបាន ប្រសិនបើកិច្ចសន្យានោះ មានការភាន់ច្រឡំទៅលើចំណុចនៃកិច្ចសន្យា ដែលភាគីយល់ឃើញថាសំខាន់ ឬចំណុចដែលខ្លួនយល់ឃើញថាសំខាន់ក្នុងការបង្កើតកិច្ចសន្យា ខណៈដែលភាគីម្ខាងទៀតបានសិ្ថតក្នុងស្ថានភាពដែលអាចដឹងបានអំពីការភាន់ច្រឡំនេះ និងការភាន់ច្រឡំរបស់អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ ។ [26]

១.៣. ការភាន់ច្រឡំដោយភាគីទាំងសងខាង

នៅក្នុងករណីនសការភាន់ច្រឡំដោយភាគីទាំងសងខាង អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈអាចលុបចោលកិច្ចសន្យាបានទោះបីជាភាគីម្ខាងទៀត មិនបានដឹងអំពីការភាន់ច្រឡំនេះក៏ដោយ ។ នៅក្នុងការណីនេះគូភាគីទាំងសងខាងមានការភាន់ច្រឡំដូច្នេះ ភាពចាំបាច់នៅក្នុងការការពារភាគីម្ខាងទៀត គឺមានកម្រឹតទាប ដែលខុសពីករណីដែលមានតែភាគីម្ខាងមានការភាន់ច្រឡំ ។ ដូច្នេះវាមិនមានភាពចាំបាច់ក្នុងការពិចារណាទៅលើលទ្ធភាពក្នុងការដឹងរបស់ភាគីម្ខាងទៀតទេ ។ [27]

២.ការឆបោក

ការបង្ហាញឆន្ទៈដោការឆបោក មានន័យថាបុគ្គលណាម្នាក់ ឬតតិយជនបានធ្វើឲ្យអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈមានការភាន់ច្រឡំដោយសារមធ្យោបាយឆបោក ហើយអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួន ដោយខុសពីឆន្ទៈពិតប្រាកដរបស់ខ្លួន និងមិនបានដឹងពីភាពខុសគ្នានេះ នៅពេលដែលគាត់ធ្វើការបង្ហាញឆន្ទៈ ។

លក្ខខណ្ឌដើម្បីកំណត់ថាវាការឆបោកនោះ គឺមិនមានចែងក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីច្បាស់លាស់ ប៉ុន្តែយើងអាចកំណត់បាននូវលក្ខខណ្ឌមួយចំនួនដូចខាងក្រោម ៖

      ភាគីម្ខាងទៀត ឬតតិយជនមានគោលបំណងឆបោក

      សកម្មភាពឆបោកនោះ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ថាខុសច្បាប់

      អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានភាន់ច្រឡំដោយសារសកម្មភាពឆបោក

      អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានបង្ហាញឆន្ទៈដោយមានវិការៈ ដោយសារតែការកាន់ច្រឡំនោះ

          គោលបំណងឆបោក សំដៅលើភាគីម្ខាងទៀត ឬតតិយជនមានគោលបំណងធ្វើឲ្យអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈមានការភាន់ច្រឡំ និងបង្ហាញឆន្ទៈដោយមានវិការៈដោយសារតែការភាន់ច្រឡំនោះ ។ “ គោលបំណងធ្វើឲ្យអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈមានការភាន់ច្រឡំ” មានន័យថាភាគីម្ខាងទៀត ឬ តតិជនបានដឹងថាសកម្មភាពរបស់ខ្លួនគឺជាសកម្មភាពឆបោក និងអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈនឹងមានការភាន់ច្រឡំដោយសារសកម្មភាពឆបោករបស់ខ្លួន ។ ទន្ទឹមនឹងនេះគោលបំណងធ្វើឲ្យអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈបង្ហាញឆន្ទៈដោយវិការៈដោយការភាន់ច្រឡំគឺចាំបាច់តម្រូវឲ្យមាន ។

          ភាពខុសច្បាប់មានន័យថា សកម្មភាពឆបោករបស់ភាគីម្ខាងទៀត ឬតតិយជនត្រូវតែជាសកម្មភាពផ្ទុយច្បាប់ និងមិនអាចទទួលយកបានក្នុងសង្គម ។ ទន្ទឹមនឹងនេះសកម្មភាពទាំងនោះត្រូវបានចាត់ទុកថា ខុសច្បាប់ មិនត្រឹមតែក្នុងករណីដែលបង្ហាញពត៌មិនពិតនោះទេ គឺថែមទាំងលាក់ពត៌មាន ឬក៏រក្សាភាពស្ងមស្ងាត់ក្នុងករណីដែលជននោះមានកាតព្វកិច្ចបង្ហាញពត៌មានជាដើម ។

ដើម្បីចាត់ទុកជាការឆបោក គឺតម្រូវឲ្យមាន អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ មានការភាន់ច្រឡំ ដោយសារសកម្មភាពឆបោករបស់ភាគីម្ខាងទៀត ឬ តតិយជន ។ ដូចនេះ នៅពេលករណីនៃការឆបោក ភាពចាំបាច់ក្នុងការការពារអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ គឺខ្ពស់ជាងករណីនៃការភាន់ច្រឡំ ។ ដូច្នេះ ទោះបីជាភាគីម្ខាងទៀត បានធ្វើសកម្មភាពដោយសុចរិតទាក់ទងនឹងការឆបោក ឬក៏ក្រមរដ្ឋប្បវេណី អនុញ្ញាតឲ្យលុបចោលកិច្ចសន្យានោះបាន។

          វាតម្រូវឲ្យមានទំនាក់ទំនងហេតុ និង ផល រវាងសកម្មភាពឆបោករបស់ភាគីម្ខាង ឬរបស់តតិយជន និងការបង្ហាញឆន្ទៈ របស់អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ ។

          មានអានុភាពមួយចំនួន នៅពេលដែលអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានបង្ហាញឆន្ទៈ ដោយសារការឆបោករបស់ភាគីម្ខាងទៀត ឬ របស់ តតិយជន ។

១. អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ​ដោយមានការឆបោក អាចលុបចោលកិច្ចសន្យាបាន ដោយសំអាងថាការបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនមាវិការៈ  ។ [28]

២. ផ្ទុយទៅវិញអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ មិនអាចអះអាងពីការលុបចោលដោយសំអាងថា ការបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនមានវិការៈបានទេ ប្រសិនបើតតិយជន បានធ្វើសកម្មភាពដោយសុចរិត និងគ្មានកំហុស ។

៣. ការគំរាមគំហែង

ការបង្ហាញឆន្ទៈដោយមានការគំរាមគំហែង សំដៅទៅលើការណីដែលអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈបានបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនដែលផ្ទុយនឹងគោលបំណងរបស់ខ្លួនដែលបង្កឡើងនូវភាពភ័យខ្លាចពីភាគីម្ខាងទៀត ឬតតិយជន ។

លក្ខខណ្ឌនៃការគំរាមកំហែង គឺមានដូចខាងក្រោម៖

      ភាគីម្ខាងទៀត ឬតតិយជនមានគោលបំណងធ្វើឲ្យអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ ធ្វើការបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនដោយមានការភ័យខ្លាច ។

      សកម្មភាពបង្ខំ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ថាខុសច្បាប់ ។

      សកម្មភាពបង្ខំ ធ្វើឲ្យអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈខ្លាច ។

      អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនដោយសារការភ័យខ្លាចនោះ ។

បុគ្គលដែលបានបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនដោយសារការគំរាមគំហែងនោះអាចលុបចោលកិច្ចសន្យាបាន ។[29]

          ផ្ទុយទៅវិញ វាមិនមានបញ្ញត្តិច្បាប់ណាដើម្បីការពារតតិយជន ទោះបីជាតតិយជនបានបង្កើតទំនាក់ទំនងក្នុងកិច្ចសន្យាដោយផ្អែកលើកិច្ចសន្យាដែលអាចត្រូវបានគេលុបចោលនោះ។ ដូច្នេះអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈអាចអះអាងពីអានុភាពនៃការលុបចោលចំពោះតតិយជនបាន ទោះបីជាតតិយជននោះជាជនសុចរិតក៏ដោយ ។ មូលហេតុដែលមិនមានបញ្ញត្តិសំរាប់ការពារតតិយជនទាក់នឹងការគំរាមកំហែង គឺថាអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនដោយគ្មានការភាន់ច្រឡំ ដែលមានលក្ខណៈខុសគ្មាពីការភាន់ច្រឡំ ឬការឆបោក ដូច្នេះអ្នកបង្ហាញឆន្ទៈត្រូវបានគេការពារច្រើនជាងនៅក្នុងការណីនៃការឆបោក ឬការភាន់ច្រឡំ ។

៤. ព័ត៌មានមិនពិត

ព័ត៌មានមិនពិតសំដៅលើករណីដែលហេតុដែលត្រូវបានលើកឡើងដោយភាគី ដែលជាមូលដ្ឋាននៅក្នុងការបង្កើតកិច្ចសន្យាគឺខុសពីការពិត ។ ទន្ទឹមនិងនេះ ប្រសិនបើ អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានដឹងថាហេតុនោះ មិនមែនចាការពិតនោះខ្លួន នឹងមិនបង្ហាញឆន្ទៈទេ ។

នៅក្នុងករណីនៃព័ត៌មានមិនពិត គេតម្រូវឲ្យភាគីម្ខាងទៀតមិនបានដឹងចាហេតុដែលគាត់បានលើកឡើងនោះមិនមែនជាការពិត ។ ប្រសិនបើគាត់បានដឹងថាហេតុនោះខុសពីការពិត ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាការឆបោក ។ លក្ខខណ្ឌនៃព័ត៌មានមិនពិតមានដូចខាងក្រោម ៖

      ហេតុដែលភាគីម្ខាង បានលើកឡើងដែលជាមូលដ្ឋាននៅក្នុងការបង្កើតកិច្ចសន្យា គឺខុសពីការពិត

      ប្រសិនបើ អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈបានដឹងថាហេតុនោះ មិនមែនជាការពិតខ្លួននឹងមិនបង្ហាញឆន្ទៈទេ

      ភាគីម្ខាងទៀតមិនបានដឹងថាហរតុដែលខ្លួនបានបង្ហាញនោះ មិនមេនជាការពិត ។

៥. ការរំលោភបំពានលើស្ថានភាព

ការរំលោភបំពានលើស្ថានភាពសំដៅលើកេណីដែលភាគីបានធ្វើការចុះកិច្ចសន្យាដោយឆ្លាតឪកាស ដែលភាគីម្ខាងទៀតកំពុងជួបប្រទះនូវការលំបាកខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច  ឬសង្គម ឬបានប្រើមិនត្រឹមត្រូវនូវស្ថានភាពផ្សេងទៀត ដែលភាគីម្ខាងទៀតមិនអាចប្រឆាំងតតបបានទេ ។ នោក្នុងករណីនេះ ភាគីដែលបានរំលោភបំពានលើស្ថានភាពមិនត្រូបានកេចាត់ទុកថាបានគំរាមគំហែងឡើយ ព្រោះគាត់មិនបានប្រើវិធានការបង្ខំ ។ ក៏ប៉ុន្តែដើម្បីបង្កើតជាការរំលោភបំពានលើស្ថានភាព វាមានភាពចាំបាច់ដែលភាគីម្ខាងទៀត ឆ្លៀតឪកាស នៃស្ថានភាពទន់ខ្សោយ របស់អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ ។

លក្ខខណ្ឌនៃការរំលោភបំពានលើស្ថានភាពមានដូចខាងក្រោម ៖

      អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាព ដែលមានការលំបាកក្នុងការបដិសេដចំពោះការទាមទាររបស់  ភាគីម្ខាងទៀត ព្រោះភាគីម្ខាងទៀត បានប្រើអំណាចផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬឋានៈក្នុងសង្គមជាដើម ដែលមានលក្ខណៈខ្ពស់ជាង

      ភាគីម្ខាងទៀតបានប្រើឋានៈរបស់ខ្លួន ដើម្បីទទួលបានប្រយោជន៍មិនត្រឹមត្រូវ

      អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ បានបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួន ព្រោះគាត់មិនអាចបដិសេដការទាមទាររបស់ភាគីម្ខាងទៀត ដោយសារឋានៈរបស់ខ្លួនទាបជាង ។

៦. អំពើកេងចំណេញហួសហេតុ

អំពើកេងចំណេញហួសហេតុសំដៅលើករនីដែលភាគីម្ខាង បានធ្វើកិច្ចសន្យាដោយឆ្លៀតឪកាសដែលភាគីម្ខាងទៀតកំពុងជួបប្រទះការលំបាក់ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬ ភាពល្ងង់ខ្លៅ ឬការខ្វះការពិសោធន៍ហើយបានកេងចំនេញយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ពីកិច្ចសន្យានេះ ។

កោលបំណងនៃបញ្ញត្តិនេះ គឺដើម្បីការពារភាគីម្ខាងនៃកិច្ចសន្យា ដុចជាអ្នកប្រើប្រាស់ពីអ្នកផលិតនូវផលិតផលយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់ ដែលប៉ុនប៉ងកេងយកចំនេញយ៉ាងសន្ថឹកសន្ធាប់ ដោយឆ្លៀតឪកាស នូវភាពល្ងង់ខ្លៅ ឬខ្វះបទពិសោធន៍របស់អ្នកប្រើប្រាស់ ។

លក្ខខណ្ឌនៃអំពើកេងចំណេញហួសហេតុមានដូចខាងក្រោម ៖

      អ្នកបង្ហាញឆន្ទៈ ស្ថិតក្នុងស្ថនភាពការលំបាកផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬ ភាពល្ងង់ខ្លៅ ឬការខ្វះការពិសោធន៍

      ភាគីម្ខាងទៀត បានធ្វើកិច្ចសន្យាដោយឆ្លៀតឪកាស ដែលភាគីម្ខាងទៀត កំពុងជួបប្រទះការលំបាកផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬ ភាពល្ងង់ខ្លៅ ឬការខ្វះការពិសោធន៍

      ភាគីម្ខាងទៀត បានកេងយកចំនេញយ៉ាងសន្ថឹកសន្ធាប់ពីកិច្ចសន្យា ។

គ.ការសង្រ្គោះចំពោះការបំពានលើកាតព្វកិច្ច [30]

បើភាគីនៃកិច្ចសន្យាមិនបានបំពេញកាតព្វកិច្ចទៅតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យាទេចាត់ទុកថាមិនបានអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ។ ការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចស្តែងឡើងក្នុងករណីដូចខាងក្រោម៖

      កូនបំណុលមិនអាចអនុវត្តកាតព្វកិច្ចឲ្យទាន់ពេលកំណត់ត្រូវអនុវត្តដោយសារយឺតយ៉ាវក្នុងការអនុវត្ត

      អលទ្ធភាពក្នុងការអនុវត្ត

      កូនបំណុលមិនបានអនុវត្តកាតព្វកិច្ចឲ្យពេញលេញតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យា ។

      ករណីផ្សេងទៀតដែលគ្មានការអនុវត្តតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យា ។ [31]

ប្រសិនបើមានករណីណាមួយដូចខាងលើនេះ ភាគីនីមួយៗអាចទាមទារឲ្យអនុវត្តកាតព្វកិច្ចដោយបង្ខំ ទាមទារសំណងខូចខាត ឬរំលាយកិច្ចសន្យានោះបាន  ។

១.ការអនុវត្តដោយបង្ខំ

ក្នុងករណីដែលកូនបំណុលមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចទៅតាមខ្លឹមសារ​ នៃកាតព្វកិច្ចដោយស្ម័គ្រ ចិត្តទេ ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការដើម្បីបង្ខំអោយអនុវត្ត ឬប្តឹងទាមទារសំណងខូចខាត ជំនួសការអនុវត្តនោះ ឬទាមទារជាមួយគ្នាក្នុងទំហំស្របគ្នា ។

២.ការរំលាយកិច្ចសន្យា

ភាគីនៃកិច្ចសន្យាអញ្ញមញ្ញអាចរំលាយកិច្ចសន្យាភ្លាមៗបាន បើភាគីម្ខាងបំពានកិច្ចសន្យាធ្ងន់ធ្ងរដែលបណ្តាលពីការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ។ ករណីដែលភាគីម្ខាងមិនអាចសម្រេចគោលបំណងនៃកិច្ចសន្យាបានដោយសារការបំពានរបស់គូភាគីម្ខាងទៀតនោះជាការបំពានយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ។ ត្រូវចាត់ទុកជាការបំពានកិច្ចសន្យាធ្ងន់ធ្ងរក្នុងករណីដូចជា៖

      ភាគីម្ខាងមិនព្រមអនុវត្តកាតព្វកិច្ចទោះបីជាមានការដាស់តឿន និងកំណត់រយៈពេលសមរម្យហើយនៅតែមិនអនុវត្ត ឬភាគីមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចតាមកាលកំណត់ធ្វើអោយគោលបំណងនៃកិច្ចសន្យាបរាជ័យ ។

      ភាគីមិនអាចផ្តល់តាវការលិកចម្បងរបស់ខ្លួនបាន ឬជឿជាក់ថានឹងមិនអាចអនុវត្តកាតព្វកិច្ចនាអនាគត ។

បើមានករណីដូចខាងលើគូភាគីរំលាយកិច្ចសន្យាដោយបញ្ហាញឆន្ទៈចំពោះគូភាគីម្ខាងទៀត ក្រៅតុលាការបាន ហើយការរំលាយនេះមិនអាចដកវិញបានទេ ។ គូភាគីមិនអាចរំលាយកិច្ចសន្យា និងទាមទារបដិទានបានទេ បើអំឡុងពេល៥ឆ្នាំកន្លងហួសគិតចាប់ពីពេលមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ។

៣.សំណងនៃការខូចខាត

ម្ចាស់បំណុលអាចទារសំណងការខូចខាត ដែលកើតចេញពីការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចបាន ទោះបីជាកូនបំណុលអោយ អ្នកដទៃជួយអនុវត្តក៏ដោយ ។  ប៉ុន្តែបើកូនបំណុលមានសំអាងថាគ្មានកំហុសក្នុងការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចទេ នោះត្រូវរួចផុតពីសំណង ។ ម្ចាស់បំណុលអាចទាមទារនូវសំណងនៃផលប្រយោជន៍ដែលទទួលបានពីកិច្ចសន្យា និងរាល់ចំណាយលើ ឬបន្ទុកដែលបង្កើតឡើងដោយសារការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចហើយក៏ទាមទារសំណងខូចខាតខាងផ្លូវចិត្ត ទៅតុលាការបង្គាប់អោយកូនបំណុលជួសជុលបានដែរ ។

ចំណែកកូនបំណុលត្រូវជួសជុលទៅតាមទំហំនៃព្យសនកម្មដូចជា៖​ ការខាតបង់របស់ម្ចាស់បំណុលកើតពីការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ឬការខាតបង់ដែលអាចព្យាករណ៍ថានិងកើតឡើង ឬផលប្រយោជន៍ដែលខ្លួនទទួលបានពីចេតនាទុច្ចរិតនោះ ។  ប៉ុន្តែបើតាមការមិនអនុវត្តតាមកាតព្វកិច្ច ឬមានការខូចខាតផ្នែកខ្លះម្ចាស់បំណុលជាអ្នកបង្កឡើង តុលាការអាចបន្ថយចំនួននៃសំណងការខូចខាតនោះបាន ។ តុលាការមិនអាចបន្លែមឬបន្ថយចំនួននៃសំណងបានទេ បើគូភាគីបានធ្វើការសន្យាពិសេស លុះត្រាតែចំនួនទឹកប្រាក់ដែលបានសន្យាច្រើន  ឬតិចពេកបើធៀបទៅនឹង           ព្យសនកម្ម ។

           III.     ការទទួលខុសត្រូវក្រៅកិច្ចសន្យា

ក.ការទទួលខុសត្រូវដោយអំពើអនីត្យានុកូល

អំពើអនីត្យានុកូល គឺជាអំពើដែលផ្ទុយនិងច្បាប់ ផ្ទុយសីលធម៌ល្អរបស់សង្គមដែលប្រព្រឹត្តដោយបុគ្គលម្នាក់ ឬមួយក្រុម ហើយធ្វើប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិសេរីភាព សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ បូរណភាពរូបរាងកាយ ឬខូចខាតប្រយោជន៍អ្នកដទៃ ។  បុគ្គលដែលបង្កការខូចខាត ត្រូវសងការខូចខាតដោយសាមគ្គីភាព ឬទៅតាមភាគដែលខ្លួនបានបង្កនោះ បើអាចបញ្ជាក់បានអំពីភាគនៃការខូចខាតដែលខ្លួនបានបង្ក ។

ប៉ុន្តែបើបុគ្គលដែលមានអាយុក្រោម១៤ឆ្នាំ ឬបុគ្គលដែលស្ថិតក្នុងស្ថានភាពមិនអាចយល់ដឹង និងវិនច្ឆ័យបានអំពីការទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើររបស់ខ្លួនដែលបានប្រព្រិត្តនោះ ដោយសារមានវិបត្តិផ្នែកបញ្ញាស្មារតី ឬមូលហេតុផ្សេងទៀត បុគ្គលនោះមិនទទួលខុសត្រូវសំណងខូចខាតដោយអំពើអនីត្យានុកូលឡើយ ។

ខ.ការទទួលខុសត្រូវលើអំពើផ្ទាល់ខ្លួន

នីតិជនដែលបានប្រព្រឹត្តកំហុសបង្កឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់ការខូខាត ឬបាត់បង់ផលប្រយោជន៍របស់អ្នកដទៃ ជននោះត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើបស់ខ្លួនដោយហេតុថាបានបង្កើតកំហុស       បណ្តាលឲ្យមានព្យសនកម្ម និងមានចំណងហេតុ និងផល។

      កំហុស គឺជាអំពើប្រព្រឹត្តដោយចេតនា ឬអចេតនា ដែលបង្កការខូចខាតដល់អ្នកដទៃ ។ កំហុសចេតនាជាអំពើបំពានដោយព្យាករទុកជាមុនថានឹងមានលទ្ធផលកើតឡើង ហើយទទួលយកនូវលទ្ធផលនោះ ។  កំហុសអចេតនា ជាអំពើបើតាមប្រក្រតី បុគ្គលដែលមាន    ឋានៈនៃការងារ ឬ បទពិសោធន៍ស្មើគ្នានឹងអ្នកប្រព្រឹត្ត អាចព្យាករទុកជាមុននៃលទ្ធផលក៏ដោយក៏អ្នកប្រព្រឹត្តនៅតែមិនយល់ដឹង និងវិនិច្ឆ័យបានអំពីលទ្ធផលនោះ ដោយសារការធ្វេសប្រហែស ការមិនប្រុងប្រយ័ត្ន ទោះបីជាមានករណីយកិច្ចជៀសវាង ក៏នៅតែប្រព្រឹត្តបំពាន ។

      ព្យសនកម្ម គឺជាការបង្កការខូចខាតផ្នែកសម្ភារៈ រាងកាយ ផ្លូវចិត្តដល់អ្នកដទៃដែលកើត ចេញពីកំហុសចេតនា ឬអចេតនា ។

      ចំណងហេតុ និងផល ជាទំនាក់ទំនងរវាងអំពើ និងព្យសនកម្ម ដែលបានកើតឡើង បើតាមប្រក្រតីបើគ្មានអំពើបំពានក៏គ្មានការខូចខាត ឬលទ្ធផលកើតឡើងដែរ ។

គ.ការទទួលខុសត្រូវលើអំពើអ្នកដទៃ

១.ការទទួលខុសត្រូវរបស់អ្នកមានករណីយកិច្ចត្រួតពិនិត្យ

បុគ្គលដែលមានករណីកិច្ចត្រួតពិនិត្យ ត្រូវសងការខូចខាតរបស់អ្នកដទៃ ដែលប្រព្រឹត្តដោយ ជនអសមត្ថភាពស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន ដែលមានអាយុក្រោម ១៤ឆ្នាំ ។  បើការខូចខាតនោះបង្កដោយអនីតិជនអាយុចាប់ពី១៤ឆ្នាំឡើង ទៅត្រូវសងការខូចខាតដោយសាមគ្គីជាមួយអ្នកមានករណីកិច្ចត្រួតពិនិត្យ ។

២.ការទទួលខុសត្រូវរបស់និយោជក

និយោជក ឬបុគ្គលដែលមានឋានៈត្រួតពិនិត្យជំនួសនិយោជក ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះ សំណងខូចខាតដែលបង្កដោយនិយោជិតក្នុងការអនុវត្តកិច្ចការ ។ និយោជក ឬអ្នកត្រួតពិនិត្យ ជំនួស អាចទាមទារសំណងពីនិយោជិតទៅតាមកម្រិតនៃកំហុស ។

៣.ការទទួលខុសត្រូវរបស់នីតិបុគ្គល

នីតិបុគ្គល ត្រូវទទួលខុសត្រូវលើសំណងនៃការខូចខាតរបស់អ្នកដទៃ ដែលបង្កដោយ សមាជិកគណៈកម្មការ ឬអ្នកតំណាងរបស់ខ្លួនក្នុងពេលអនុវត្តភារកិច្ច ។  ប៉ុន្ដែនីតិបុគ្គលអាច ទាមទារសំណងពីអ្នកទាំងនោះបាន បើបានជួសជុលព្យសនកម្មដល់អ្នកដទៃរួចហើយ ។

៤.ការទទួលខុសត្រូវចំពោះមន្ដ្រីរាជការ

រដ្ឋ ឬស្ថាប័នសាធារណៈ ត្រូវសងការខូចខាតដល់អ្នកដទៃ ដែលបង្កដោយមន្រ្ដីរាជការ ដោយខុសច្បាប់ ក្នុងពេលអនុ វត្តអំណាចសាធារណៈ  ។  បើកម្រិតនៃការបំពានករណីយកិច្ចមានភាពធ្ងន់ធ្ងរ រដ្ឋ ឬស្ថាប័នសាធារណៈ អាចទាមទារសំណង ពីមន្រ្ដីនោះបាន ។

៥.ការទទួលខុសត្រូវរបស់អ្នកកាន់កាប់សត្វ

បុគ្គលដែលកាន់កាប់សត្វ ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះសំណងការខូចខាត ដែលបានកើត ឡើងដល់អ្នកដទៃបង្កដោយសត្វដែលខ្លួនកាន់កាប់ ឬគ្រប់គ្រង​ ។

៦.ការទទួលខុសត្រូវលើផលិតផល របស់អ្នកផលិតវត្ថុ

បើមានវិការៈ នាំឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់មិនសមហេតុផលក្នុងចលនវត្ថុដែលត្រូវបានផលិតបានបណ្ដាលឱ្យមានការខូចខាតដល់អ្នកដទៃ ដោយសារវិការៈនោះ ផលិតករនៃចលនវត្ថុ ត្រូវទទួល ខុសត្រូវសំណងខូចខាត ។ បុគ្គលដែលនាំចលនវត្ថុ ចូលឬបានដាក់នាមករណ៍របស់ខ្លួននៅលើចលនវត្ថុត្រូវចាត់ទុកជាផលិតករ ។ ប៉ុន្ដែក្នុងករណីដែលមិនអាចប្រមាណនូវវិការៈ នោះបាន ដោយសារកម្រិតវិទ្យាសាស្ត្រនៃបច្ចេកទេសដែលមានក្នុងសម័យផលិត ផលិតករត្រូវរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវ ។

៧.ការទទួលខុសត្រូវចំពោះវត្ថុគ្រោះថ្នាក់

កម្មសិទ្ធិករ ឬអ្នកគ្រប់គ្រងរថយន្ត គ្រឿងចក្រសម្រាប់ដឹកជញ្ជូន គ្រឿងផ្ទុះ វត្ថុធាតុវិទ្យុសកម្ម វត្ថុធាតុគីមីដែលមានជាតិពុល ឬគ្រឿងដែលមានកម្រិតគ្រោះថ្នាក់ខ្ពស់ផ្សេងទៀត ត្រូវសងការខូចខាតដល់អ្នកដទៃដែលបង្កដោយវត្ថុគ្រោះថ្នាក់ទាំងនោះ ក្នុងនាមជាអ្នកគ្រប់គ្រង ឬ ជាកម្មសិទ្ធិករ​ ។ ប៉ុន្ដែមិនត្រូវយកមកអនុវត្តទេ បើការខូចខាតនោះបណ្ដាលមកពីប្រធានសក្កិពីជនរង គ្រោះ  ឬតតិយជន ឬគ្មានវិការៈក្នុងការគ្រប់គ្រងវត្ថុនោះ ។

៨.ការទទួលខុសត្រូវចំពោះសំណងជាប់នឹងដី

បើការខូចខាតដល់អ្នកដទៃ ដោយសារការសាងសង់សំណង់ដែលជាប់នឹងដី ឬការគ្រប់ គ្រងសំណងនោះមានវិការៈ អ្នកគ្រប់គ្រង និងកម្មសិទ្ធករត្រូវទទួលខុសត្រូវដោយសាមគ្គីភាព ។ បន្ទុករបស់កម្មសិទ្ធិករ និងអ្នកគ្រប់គ្រងត្រូវកំណត់ទៅតាមកម្រិតនៃការបង្កឱ្យមានវិការៈ នៃការសាងសង់ និងគ្រប់គ្រង ។

ឃ.ជួសជុលព្យសនកម្ម

១.សំណងផ្នែកសម្ភារៈ

អំពើអនីត្យាកូល ដែលបណ្ដាលឱ្យមានការបែកបាក់ បាត់បង់ខូចខាតនូវវត្ថុ ឬទ្រព្យសម្បត្តិ របស់អ្នកដទៃ ។ ជនរងគ្រោះពីអំពើនោះ អាចទាមទារនូវសំណងតម្លៃនៃវត្ថុ ឬទ្រព្យសម្បត្តិដែល បែកបាក់ឬសោហ៊ុយជួសជុលជាអាទិ៍ ។

២.សំណងផ្នែករាងកាយ

ជនរងគ្រោះពីការបំពានរូបរាងកាយ អាចទាមទារសំណងការខូចខាតចំពោះទ្រព្យសម្បតិ្តរួមទាំងសោហ៊ុយព្យាបាល ប្រាក់ចំណូលដែលមិនបានទទួលនៅក្នុងពេលព្យាបាល និងប្រាក់ចំណូលនៅពេលអនាគតដោយសារផលវិបាកដែលបន្សល់ទុកក្រោយពីការព្យាបាល ។

បើអំពើអនីត្យានុកូលបណ្ដាលឱ្យបាត់បង់ដល់ជីវិតជនរងគ្រោះអាចទទួលសិទ្ធិទាមទាររាល់ការចំណាយផ្សេងៗ ដែលបានបាត់បង់ ឬមានករណីយកិច្ចត្រូវបង់ និងប្រាក់ចំណូលដែលមិនបាន ទទួលចាប់ពីក្រោយពេលរងគ្រោះរហូតដល់ទទួល មរណភាព ។  បុគ្គលដែលមានសិទ្ធិទទួល អាហារកាតព្វកិច្ចដោយច្បាប់ ទំនៀមទម្លាប់ឬដោយកិច្ចសន្យាអាចទាមទារនូវទ្រព្យសម្បត្តិដែល ខ្លួនមិនបានទទួលដោយមរណភាពរបស់ជនរងគ្រោះ សោហ៊ុយចេញជំនួសជនរងគ្រោះ និងសោ ហ៊ុយធ្វើបុណ្យសពជាអាទិ៍។

៣.សំណងផ្នែកផ្លូវចិត្ត

ជនរងគ្រោះក៏អាចទាមទារសំណងខូចខាត ដោយអំពើអនីត្យានុកូលដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ ដល់កិត្តិយស កេរ្ដិ៍ឈ្មោះ សតិអារម្មណ៍ ឬឲ្យចុះខ្សោយខាងបញ្ញាស្មារតី ដែលបានកើតឡើង ចំពោះខ្លួន ។  សិទ្ធិទាមទារសំណងនៃការខូចខាត ដោយអំពើអនីត្យានុកូលត្រូវរលត់ បើអំឡុងពេល ៣ឆ្នាំបានកន្លងហួស បន្ទាប់ពី ពេលដែលជនរងគ្រោះ ឬអ្នកតំណាងបានដឹងថា អាចទាមទារ សំណងការខូចខាតចំពោះអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើបំពានបាន ឬបើអំឡុងពេល ១០ឆ្នាំបានកន្លងហួស បន្ទាប់ពីអំពើ     អនីត្យានុកូលបានប្រព្រឹត្ត ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

          ដូចនេះយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថាការចុះកិច្ចសន្យាមានសារសំខាន់ខ្លាំងណាស់ដើម្បីភាគីនៃកិច្ចសន្យាអនុវត្តនូវសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួនរៀងៗខ្លួនទៅតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យាដែលបានព្រមព្រៀងគ្នា ។ លើសពីនេះការចុះកិច្ចសន្យាឲ្យមានសុពលភាពរឹតតែជារឿងសំខាន់ទៅទៀតដើម្បិជៀសវាងទំនាស់បន្ទាប់កិច្ចសន្យាបានបង្កើតឡើងហើយនោះ  ឬក៏កិច្ចសន្យាត្រូវបានបង្កើតឡើងហើយបែរជាគា្មនសុពលភាពដោយសារការចុះកិច្ចសន្យានេះមិនបានបំពេញទៅនឹងក្របខណ្ឌនៃច្បាប់ ឬកិច្ចសន្យានោះមិនបានចេញពីឆន្ទៈរបស់គូភាគីចង់បាន ឬក៏មូលហេតុផ្សេងទៀតដូចជាមោឃភាព ការលុបចោលជាដើមដែលនាំឲ្យគូរភាគីខាតបង់នូវពេលវេលា ថវិកា និងខូចប្រយោជន៍ផ្សេងៗ ទៀត ។ បន្ថែមពីនេះទៀតបន្ទាប់ពីគូភាគីចុះកិច្ចសន្យាដែលមានសុពលភាព ដែលចាប់បង្ខំឲ្យភាគីអនុវត្តនូវសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចហើយបែរជាភាគីម្ខាងមិនចង់អនុវត្តនូវកាតព្វកិច្ចរបស់ខ្លួន ច្បាប់តម្រូវឲ្យភាគី(កូនបំណុល) មានកាតព្វកិច្ចបំពេញទៅតាមខ្លឹមសារដែលបានព្រមព្រៀង បើមិនដូច្នេះទេ ភាគីម្ខាងទៀតមានសិទ្ធិមួយចំនួនដែលច្បាប់បានផ្តល់ឲ្យដូចជា ការអនុវត្តដោយបង្ខំ ការរំលាយកិច្ចសន្យា និងសំណងនៃការខូចខាតជាដើម ។ ដូចនេះដើម្បីចៀសវាងការកើតឡើងនូវព្យសនកម្មណាមួយដែលេជាកំហុសក្នុងការអនុវត្តនូវកាព្វកិច្ច គូភាគីគប្បីមានការព្រមព្រៀម កិច្ចសន្យាត្រូវធ្វើឡើងតាមទម្រង់ច្បាប់ដើម្បីមានអានុភាពចាប់បង្ខំឲ្យគូភាគីត្រូវតែអនុវត្តឲ្យខានតែបាន ដើម្បីកំឲ្យខាតពេលវេលា បា្រកកាស និងខូចប្រយោជន៍របស់ខ្លួន ។

ឯកសារយោង

•  ក្រមរដ្ឋប្បវេណឆ្នាំ ២០០៧ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
• ការបកស្រាយក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ភាគ ១ ដល់ ៦ ដោយ JICA
• ឧបសម្ព័ន្ធក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា(សន្ទានុក្រមរដ្ឋប្បវេណី)
• មេរៀននីតិកាតព្វកិច្ចរបស់សាស្ត្រចារ្យ គង់ សុភ័ក្ត្រ   សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច
• នីតិកាតព្វកិច្ច  សាស្ត្រចារ្យ រស់ ស៊ីសុវណ្ណា សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច
• វចនានុក្រតាមបទដ្ឋានគតិយុត្តខ្មែររបស់ ខ្មែរឡរ(Khmer Law)

                                                

---

[1] មាត្រា ៥៧៤ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[2] មាត្រា៦២៦ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[3] មាត្រា៣៣៦ កថាខណ្ឌទី២ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[4] មាត្រា ៣៣៦ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ​២០០៧

[5] មាត្រា ៣៤០ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ​២០០៧

[6] មាត្រា ៣៤៥ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[7] មាត្រា ៣៣៦ កថាខណ្ឌទី២នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[8] មាត្រា៣៨៤  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[9] មាត្រា៣៨៥  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[10] មាត្រា ៣១១ សន្ទានុក្រម ១៥ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[11] មាត្រា ៣១២ សន្ទានុក្រម ១៤១​​​ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[12] មាត្រា ៧៤២ ដល់ ៧៦៥ សន្ទានុក្រម ២០៤ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[13] មាត្រា ៧៣៦ ដល់ ៧៤១ សន្ទានុក្រម ១៩៥  ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[14] មាត្រា ៧២៩ ដល់ ៧៣៥ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[15] ជំពូកទី ៣ កាតព្វកិច្ច ផ្នែកទី១ ការរលត់ការតព្វកិច្ច ទំព័រទី១ អំពីមូលហេតុនៃការរលត់ការតព្វកិច្ច  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី

[16] សន្ទានុក្រម ១២៥ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី

[17] មាត្រា៣៥៤  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[18] មាត្រា៣៥៣  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[19] មាត្រា ៧៤១នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[20] មាត្រា៣៩៥ កថាខណ្ឌទី១ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[21] មាត្រា៣៩៥ កថាខណ្ឌទី២ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[22] មាត្រា៣៥៨  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[23] មាត្រា៣៦០  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[24] សន្ទានុក្រម ១៣៥​ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧

[25] មាត្រា ៣៤៦ កថាខណ្ឌទី ១ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ២០០៧

[26] មាត្រា ៣៤៦ កថាខណ្ឌទី ២ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ២០០៧

[27] មាត្រា ៣៤៦ កថាខណ្ឌទី ៣ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ២០០៧

[28] មាត្រា ៣៤៧ កថាខណ្ឌទី១ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ២០០៧

[29] មាត្រា ៣៥០នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ២០០៧

[30] មាត្រា ៣៩១ ដល់ ៣៩៤ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧

[31] មាត្រា៣៨៩  នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧