ម៉ុងតេស្គីយើ

សេចក្ដីផ្ដើម

ពិភពលោកបានបង្កើតឡើងដែលពោពេញទៅដោយមនុស្សនិងសម្បត្ដិធម្មជាតិដ៏មហាសាលគឺពោរពេញដោយជាតិសាសន៍ចម្រុះគ្នាជាច្រើន ហើយពួកគេក៏រស់នៅដោយសុខសន្ដិភាព និងមានភាពចេះដឹង ហើយនឹងភាពប៉ិនប្រសប់នៅក្នុងការរស់នៅរបស់គេ។ ម្យ៉ាងណាមិញពួកគេទាំងអស់សុទ្ធតែមានភាពក្លាហាននិងមានចំនេះដឹងជ្រោលជ្រៅសម្រាងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយត្រឹមត្រូវដែលធ្វើអោយប្រទេសរបស់ពួកគេមានភាពរីកចម្រើនជឿនលឿន។ ហើយអ្នកចណដឹងទាំងនោះក៏ប្រើនូវភាពចេះដឹងរបស់ខ្លួនដើម្បីបង្កើតទស្សនៈផ្សេងៗដែលមានលក្ខណៈខុសគ្នាដោយបញ្ហាសង្គមក៏ដូចជាបញ្ហានយោបាយប្រទេសឬ ការគ្រប់គ្រងដែលជាកត្ដាចំាបាច់បំផុតសម្រាប់អ្នកដឹកនាំប្រទេស។សំខាន់ជាងនេះទៅទៀតទស្សនៈទាំងអស់សុទ្ធតែបានលាតត្រដាងពីគំនិតរបស់ពួកគាត់ព្រោះថាទស្សនៈទាំងនោះត្រូវបានបង្កើតដោយស្ថានភាពជាក់ស្ដែងនៅក្នុងសង្គមមនុស្សនិងឯកសារនូវទស្សនៈ ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់គាត់សម្រាប់យកមកអោយមនុស្សត្រិះរិះពិចារណាធ្វើអ្វីៗទាំងឡាយដោយភាពត្រឹមត្រូវ។

ទស្សនៈវិទូផ្នែកគំនិតនយោបាយដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញដែលគេតែងតែយកទស្សនៈរបស់ពួកគាត់មកសិក្សានោះរួមមានៈ ព្រះពុទ្ធ លោកសូក្រាត លោកប្លាតុង លោកអារីស្ទូត លោកខុងជឺ លោក ចនឡក លោកថូម៉ាស ហប ហ្សងហ្សាក់ រ៉ូស្សូ  លោកបារ៉ុង ម៉ុងតេស្គឺយើ ឆាលី ល្វីស លោកនីក្កូឡូម៉ាកាវែលី លោកម៉ាកវេបឺនិងទស្សនៈវិទូផ្សេងៗទៀត។

ហេតុដូច្នេះហើយយើងសូមធ្វើការលើកឡើងនូវទស្សនៈរបស់មួយរបស់លោក ម៉ុងតេស្គីយើ មកធ្វើការបកស្រាយនូវខ្លឹមសារនីមួយៗនិងកាន់តែស៊ីជម្រៅផងដែរ។ជាបឋមដើម្បីអោយកាន់តែមានភាពប្រសើរនិងអត្ដន័យពោរពេញទៅដោយខ្លឹមសារ។

តើទ្រឹស្ដីទាំងនោះមានអត្ថន័យយ៉ាងដូចម្ដេច?

 ជំពូកទី១     ជីវប្រវត្តិរបស់ម៉ុងតេស្គីយើ (MONTESQUIEU)

លោក​​ Montesquieu  ជាទស្សនវិទូនយោបាយ ជាអ្នកប្រវត្តិវិទូ ជាអ្នកនិពន្ធ​ប្រលោម លោករបស់បារាំងម្នាក់និងត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាស្ថាបនិកមួយរូបខាងសង្គមវិទ្យានិងជាបិតានៃវិទ្យាសាស្រ្ត​នយោបាយទៀតផង។ គាត់កើតនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមករា ឆ្នាំ១៦៨៩នៃ គ.ស. នៅតំបន់ ប្រេដ នៃ​ ខេត្ដ ជីរុន​ ​​​​​​​ សាធាណរដ្ឋបារាំង ។  ហើយបានទទួលមរណៈកាលនៅថ្ងៃទី ១០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៧៥៥         ក្នុងជន្មាយុ ៦៦ ឆ្នាំ    នៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ។ គាត់ក៏ធ្លាប់ជាទីប្រឹក្សាសភា  ថែមទាំងជាអ្នកប្រឆាំងនឹងទ្រឹស្តីរបបផ្តាច់ការម្នាក់ផងដែរ ។  នៅក្នុងឆ្នាំ ១៧២៦ គាត់លះបង់ការងារទាំងអស់ ដើម្បីយកពេលវេលា ធ្វើការសញ្ជឹងគិត និងធ្វើទៅក្រៅប្រទេសមាន អ៊ីតាលី  ហុងគ្រី ហូឡង់ដ៏ និង ប្រទេសអង់គ្លេសជាដើម ។

ក. លក្ខណៈទូទៅនៃស្នាដៃ និងការសិក្សា

គោលការណ៍សំខាន់របស់គាត់ គឺការផ្គត់ផ្គង់ច្បាប់ និងការបែងចែកអំណាចក្នុងរដ្ឋ ។ ក្នុងស្នាដៃដ៏ល្បី ២ របស់ Montesquieu   នៅក្នុងគំនិតនយោបាយគឺៈ

ទី ១.   ការសិក្សាបញ្ហាកត្តាទូទៅដែលកំណត់នៅក្នុងស្នាដៃរបស់គាត់ឈ្មោះ  ‍

«The Spirit​​​​ of Law​ (1728-1748) »​ ស្នាដៃនេះត្រូវបានបោះពុម្ពជាលើកទីមួយនៅក្នុងឆ្នាំ ១៧៤៨ ។ លោក Montesquieu បានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា   «មានមនុស្សជាច្រើន ដែលដឹកនាំមនុស្សរួមមាន     អាកាសធាតុ សាសនា ច្បាប់ និង គោលការណ៍នៅក្នុងអតីតកាល 

ដូចជា សីលធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណី  លទ្ធផលទាំងអស់នេះបង្កើតបានជាព្រលឹងទូទៅរបស់ប្រជាជន »។

ទី ២.   សមិទ្ធិផលដែលលោក Montesquieu ទទួលបានគឺ ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែក        អំណាច។ ស្ថាបនិកទាំងអស់នៃទ្រឹស្តី បែងចែកអំណាចនោះ គឺ អារីស្តូត និង ផ្លាតូ បន្ទាប់   អាគ្វីនីស និង ចន ឡុក ។  ទ្រឹស្តីនេះគេបានឃើញជាលើកទីមួយ នៅក្នុងក្រឹត្យច្បាប់ក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស ក្នុងដំណាក់កាលនៃការគ្រប់គ្រងដោយ ក្រូមវែល ។ លោក Montesquieu​ បានឲ្យគំនិតជាទ្រឹស្តីថា «​ អំណាចនយោបាយ តែងតែអនុវត្តន៍ រំលោភលើច្បាប់ ដូច្នេះច្បាប់កំពូលអាចស្ថិតស្ថេរល្អនៅបាន  លុះត្រាតែបែងចែកអំណាចនោះ ជានិតិប្បញ្ញត្តិ  នីតិប្រតិបត្តិ និងតុលាការ ហើយធ្វើយ៉ាងណា  ដើម្បីឲ្យស្ថាប័នអំណាចនីមួយៗ មានសកម្មភាពជាឯករាជ្យដាច់ចេញពីគ្នា» ។

គាត់ធ្លាប់សិក្សាពីច្បាប់តែគាត់ហាក់ដូចជាមិនពេញចិត្តទាល់តែសោះ ពីព្រោះគាត់ចង់ស្វែងយល់ពីគោលការណ៍ ​ «ស្ពីរីត»  របស់វា ។ ពាក្យថា គោលការណ៍ «ស្ពីរីត» មានន័យថា«ជាកម្លាំងជំរុញ» ឬអាចនិយាយបានថា «ជានិន្នាការ» ដែលនាំឲ្យគេដើរទៅមុខ ។  បើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបនិយមន័យខាងលើ  ទៅនឹងចំណងជើងសៀវភៅដ៏ល្បីល្បាញរបស់គាត់នោះ គឺ ចង់និយាយថា ហេតុដូចម្តេចបានជានៅក្នុងប្រទេស ​ មួយមានច្បាប់ខុសៗគ្នា ?   ដូចម្តេចបានជាច្បាប់ខ្លះ មានប្រសិទ្ធិភាព ហើយខ្លះទៀតគ្មាន ?

វណ្ណៈកម្មដ៏ធំសម្បើមនេះ ចែកចេញជា ៣១ សៀវភៅ ដែលបែងចែកជា ១៥ ទៅ ២០ ជំពូក

 ក្នុងសៀវភៅនីមួយៗ ។  គេចាត់ទុកលោកជា នយោបាយវិទូ ពីព្រោះខ្លឹមសារសៀវភៅរបស់គាត់ សុទ្ធសឹងធ្វើ ការសិក្សាអំពីរបបគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ ។ លោក Montesquieu បានដាក់ចំណងជើងសៀវភៅរបស់គាត់ ​ ដោយប្រុងប្រយ័ត្ន មិនឲ្យឃើញមានលក្ខណៈនយោបាយទេ។

ជំពូកទី២

ទស្សនៈរបស់ Montesquieu (១៦៨៩-១៧៥៥ នៃគ.ស)

១. ទ្រឹស្តីស្តីអំពីច្បាប់

លោក Montesquieu  បានឲ្យនិយមន័យចំពោះពាក្យច្បាប់ថា «នៅក្នុងន័យទូលំទូលាយរបស់វា ច្បាប់គឺ ទំនាក់ទំនងចាំបាច់ទាំងឡាយ   ដែលចេញមកពីអ្វី និងអ្វីដែលនឹងកើតឡើង ។ តាមនិយមន័យនេះ ច្បាប់ដូចជាទំនាក់ទំនងចាំបាច់  គឺមានន័យថា ច្បាប់លែងមានន័យទៅតាមទស្សនៈទាន ​  ទេវវិជ្ជា ឬតាមប្រពៃណីដូច មុនទៀតហើយ ។ ការធ្វើឲ្យមានទំនាក់ទំនងមានភាពត្រឹមត្រូវ  គឺជាភារៈកិច្ចចាំបាច់របស់ច្បាប់ សម្រាប់ភាវៈទាំងអស់តាំងពីធំដល់តូច ។ ​ នៅក្នុងន័យនេះ ភាវៈទាំងអស់ សុទ្ធតែមានច្បាប់របស់វា អាទិទេពក៏មានច្បាប់ អ្នកមានបញ្ញាខ្ពស់  ជាងមនុស្សក៏មានច្បាប់ សត្វក៏មានច្បាប់ មនុស្សសាមញ្ញក៏មានច្បាប់ » ។  គាត់បានអះអាងថា     «ច្បាប់ ទំនៀមទំលាប់ ប្រពៃណី និងច្បាប់បញ្ញត្តិនៃគ្រប់ជាតិសាសន៍ទាំងអស់  សុទ្ធតែមានប្រភពកំណើតរបស់ ខ្លួនចេញពីមូលហេតុ ២ យ៉ាង 

កាយមូលហេតុ និងសីលមូលហេតុ ។

១.១ កាយមូលហេតុ  ជាមូលហេតុដែលមានចំណងទាក់ទងទៅនឹងអាកាសធាតុ ទឹកដី ទំហំ ទីតាំង ភូមិសាស្រ្ត និងដង់ស៊ីតេប្រជាជន ។ ធាតុអាកាស មានឥទ្ធិពលទៅលើចរឹតមនុស្ស ។ដោយមនុស្ស ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូចនេះ អាកាសធាតុ ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើច្បាប់ដែរ ។ ច្បាប់ដែលកើតចេញពីចរឹតមនុស្ស  តណ្ហាមនុស្ស លក្ខណៈមនុស្ស គឺសុទ្ធតែនាំមកជាមួយនូវឥទ្ធពលនៃអាកាសធាតុ  ដូច្នេះ សម្រាប់តំបន់ពីខុសគ្នា ច្បាប់ ក៏មានលក្ខណៈខុសគ្នាដែរ ។ សង្គមបែបណា  បរិយាកាសបែបណា ភូមិសាស្រ្តបែបណា ប្រវត្តិសាស្រ្តបែបណា វប្បធម៌បែបណា  មុខជំនាញឯកទេសបែបណា មនុស្សបែបណា នាំឲ្យច្បាប់​ មានលក្ខណៈ បែបនោះដែរ ។

លោកបានបញ្ជាក់ថា « ច្បាប់បញ្ញត្តិទាំងឡាយ មានចំណងទាក់ទងយ៉ាងជិតស្និទបំផុត ទៅនឹង ​ ការប៉ិនប្រសប់នានា ដែលប្រជាជនខុសៗ​  គ្នា មានពីធម្មជាតិស្រាប់ សម្រាប់ធ្វើជាមធ្យោបាយចិញ្ចឹមជីវិត» ។  ក្នុងចំណោមកាយមូលហេតុ កត្តាភូមិសាស្រ្ត ក៏ជាមូលហេតុចម្បង នៃកំណកំណើតច្បាប់ និងរដ្ឋ ។

១.២ សីលមូលហេតុ  ជាមូលហេតុដែលស្តែងឡើង ជាសកម្មភាពយឺតបន្តិច បើធៀបទៅនឹង កាយមូលហេតុ    គឺកើតឡើង នៅពេលដែលសង្គមមានការរីកចម្រើន ផ្នែកអរិយធម៌ ។ ទាក់ទងទៅនឹងមូលហេតុ ប្រភេទនេះ            មានគោលការណ៍ នៃរបបនយោបាយ ជំនឿ សាសនា សីលធម៌ និងទំនៀមទំលាប់ ប្រពៃណី ។  សីលមូលហេតុ គឺជាមូលហេតុ នៃស្មារតី ឬព្រលឹងរបស់មនុស្សគ្រប់ៗ ​  រូប ។  មូលហេតុនេះ មានឥទ្ធិពល ទៅលើការបង្កើតច្បាប់ប្រជាជាតិខ្លាំងជាងកាយមូលហេតុ ។

២. ប្រភពច្បាប់ចែកជាពីរៈ

២.១ ច្បាប់ពិភពរូបវន្ត   គឺជាច្បាប់វិទ្យាសាស្រ្ត ច្បាប់ទំនាក់ទំនង និងច្បាប់ពិពណ៌នា ក្នុងពិភពសច្ចៈ ។ ច្បាប់នេះ មិនប្រែប្រួលទេ ហើយថែមទាំងគ្រប់គ្រង លើពិភពរូបធាតុទាំងអស់ទៀតផង ច្បាប់នេះ មានចរឹត ជាច្បាប់ធម្មជាតិ ។

២.២ ច្បាប់ពិភពបញ្ញា  គឺជាច្បាប់ដែលកើតចេញ ពីសមត្ថភាព នៃខួរក្បាលរបស់មនុស្ស ។ ច្បាប់នេះ មានបង្កប់នូវតំលៃកាតព្វកិច្ច និងបញ្ញត្តិយ៉ាងច្រើន ដែលមានការប្រែប្រួល ព្រោះភាវៈមានបញ្ញាច្រើន​ មានការភាន់ច្រលំ ដោយសារតែឋិតនៅក្រោមតណ្ហារបស់មនុស្ស ។ គាត់ចែកច្បាប់ពិភពបញ្ញា​ ចែកចេញជា ៣ ទៀត គឺ

ក. ច្បាប់សាសនា  គឺជាច្បាប់ ដែលប្រកាស ឲ្យប្រើប្រាស់ដោយអាទិពេទ សម្រាប់ក្រើនរំលឹកស្មារតី មនុស្សឲ្យចងចាំ​ នូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះព្រះអាទិទេព ។

ខ. ច្បាប់សីលធម៌  គឺជាច្បាប់ ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយទស្សនវិទូ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ស្មារតី មនុស្សឲ្យចងចាំ នូវករណីយកិច្ច របស់ខ្លួនចំពោះខ្លួនឯង ។

គ. ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី  គឺជាច្បាប់ ដែលប្រកាសឲ្យប្រើប្រាស់ ដោយអ្នកតែង ច្បាប់ សម្រាប់ក្រើនរំលឹក ដល់ស្មារតីរបស់មនុស្ស ឲ្យចងចាំនូវករណីយកិច្ចរបស់ខ្លួន ចំពោះអ្នកដទៃ និងសង្គម ។ លោក Montesquieu បានបែងចែកច្បាប់បែបនេះ តាមកម្មវត្ថុរបស់វា ។  ច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី គឺជាច្បាប់ ដែលទាក់ទងទៅនឹងការកកើតរដ្ឋ ។  ច្បាប់នយោបាយ គឺជាច្បាប់ ដែលទាក់ទងទៅនឹងការរក្សារដ្ឋ ។  ពិតមែនតែ ច្បាប់ទាំងពីរនេះ មានកម្មវត្ថុខុសគ្នាក្តី ក៏ច្បាប់ទាំងពីរនេះ មិនអាចដាច់ពីគ្នាបានឡើយ ។  ក្នុងន័យនេះ បានជាគេ ចាត់ទុក Montesquieu  ថាជាអ្នកទ្រឹស្តី នៃរដ្ឋប្រវត្តិសាស្រ្ត ។ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី មានទំនាក់ទំនង ជាមួយនឹងច្បាប់ នៃប្រភពរូបវន្ត ។  ឧត្តមគតិរបស់លោក Montesquieu គឺចង់បានឲ្យ ច្បាប់នយោបាយ និងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី មាន លក្ខណៈសុក្រឹត មិនប្រែប្រួល មិនប្រែប្រួល ដូចច្បាប់វិទ្យាសាស្ត្រ ឬច្បាប់នៃប្រភពរូបវន្តដែរ ។ ហើយច្បាប់ទៀតសោត មានរូបរាងប្លែកៗ ទៅតាមលក្ខ័ណ្ឌនយោបាយ និងធាតុអាកាស ។

៣. ទ្រឹស្តីស្តីអំពីអាកាសធាតុ

លោក Montesquieu    ពិនិត្យឃើញថា អាកាសធាតុមានឥទ្ធិពល ទៅលើចរិតមនុស្ស

 ហើយដោយសារមនុស្ស  ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ដូច្នេះ ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពល ទៅលើច្បាប់ដែរ ។

៣.១ ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើចរិតមនុស្ស

ខ្យល់ត្រជាក់ ធ្វើឲ្យមានកម្លាំង ខ្យល់ក្តៅ បន្ថយកម្លាំង ។    លោក Montesquieu   សរសេរថា « គេមានកម្លាំងកាយ កម្លាំងចិត្ត នៅក្នុងអាកាសធាតុត្រជាក់  គេមានការទុកចិត្តលើខ្លួនឯងជាង គេមានសេចក្តីក្លាហានជាង  គេមានចំណង់ សងសឹកតិចជាងគេ មានភាពស្មោះត្រង់ជាង» ។

៣.២ ឥទ្ធិពលអាកាសធាតុទៅលើច្បាប់

ច្បាប់ដែលសម្តែងចេញ ពីចរិតមនុស្ស តណ្ហា របស់មនុស្ស លក្ខណៈរបស់មនុស្ស ក៏មានជាប់ស្នាម ធាតុអាកាស នៅជាមួយដែរ ។  ធាតុអាកាស ក៏មានឥទ្ធិពលទៅលើដី និងទៅលើជីវិតសេដ្ឋកិច្ច ហើយច្បាប់ ក៏មិនដូចគ្នាទេ  សម្រាប់ប្រជាជនជាកសិករ ប្រជាជនជាអ្នកប្រមាញ់ និងប្រជាជនជាអ្នកនេសាទ ។ លោក Montesquieu  បានសរសេរថា «ច្បាប់ ត្រូវមានទំនាក់ទំនង  ជាមួយនឹងរូបសាស្រ្តរបស់ប្រទេស ធាតុអាកាសត្រជាក់ ក្តៅ ទំហំ របៀបរស់នៅ របស់ប្រជាកសិករ  ជាអ្នកប្រមាញ់ ជាអ្នកគង្វាល កម្រិត សេរីភាព ជំនឿរបស់អ្នកស្រុក ធនធានរបស់គេ ទំនៀមរបស់គេ» ។ដូច្នេះ ពាក្យអាកាសធាតុនេះ លោក

 Montesquieu ពិនិត្យមិនត្រឹមតែលក្ខណៈ អាកាសធាតុភូមិសាស្រ្តប៉ុណ្ណោះទេ គឺថែមទាំងលក្ខណៈសេដ្ឋកិច្ច ប្រវត្តិសាស្រ្ត វប្បធម៌ និយាយរួម គ្រប់លក្ខណៈសង្គមសាស្រ្តទាំងអស់ ។

ហេតុនេះហើយ បានជាគេចាត់ទុកលោក Montesquieu ​ ជាស្ថាបនិកសង្គមវិជ្ជាពិតៗ​។

៤. ទ្រីស្តីស្តីអំពីរបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ

លោក Montesquieu បានធ្វើការបែងចែករបបនយោបាយជា ៣ ប្រភេទគឺ

៤.១ របបសាធារណរដ្ឋៈ  គឺជារដ្ឋ របស់ប្រជាជនទាំងមូល ឬមួយផ្នែក ។ លោកបានបែងចែក សាធារណរដ្ឋជាពីរ គឺប្រជាធិបតេយ្យ និងអភិជនាធិបតេយ្យ ។​ ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ប្រជាជនទាំងមូល ផ្គុំគ្នាជាអង្គធំមួយនោះ ជាប្រជាធិបតេយ្យ ។ ប្រសិនបើសាធារណរដ្ឋ ជារដ្ឋរបស់ ប្រជាជនមួយភាគតូចនោះ ជាអភិជនាធិបតេយ្យ ។

៤.២ របបរាជាធិបតេយ្យៈ  ជារដ្ឋរបស់មនុស្សម្នាក់ ដែលស្ថិតនៅ ក្រោមច្បាប់ ដែលមិនប្រែប្រួល និងដែលច្បាប់នោះ បម្រើគោលបំណង តែមនុស្សម្នាក់ខាងលើ ។

៤.៣ របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យៈ ជារបបមនុស្សម្នាក់ ដែលនៅលើច្បាប់ ។             របបនីមួយៗ​ សុទ្ធតែមានគោលការណ៍ របស់វាផ្ទាស់ ។ គោលការណ៍នេះ ជាកម្លាំងជម្រុញ របស់រដ្ឋ ។ លក្ខណៈរបស់រដ្ឋ សំដៅទៅលើរចនាសម្ព័ន្ធ ខាងក្នុងរបស់រដ្ឋ សំដៅការរៀបចំរបស់រដ្ឋ ដោយសាររដ្ឋ និមួយៗ​ មានលក្ខណៈផ្សេងៗ ពីគ្នា បានជារដ្ឋមានឈ្មោះខុសៗ គ្នា ។      លក្ខណៈទាក់ទងទៅនឹងនិយមន័យរបស់រដ្ឋ  ហើយបើគ្មានលក្ខណៈនេះទេ គេក៏ពុំអាចសំគាល់បានថា​ ណាមួយជាសាធារណរដ្ឋ ណាមួយជារាជាធិបតេយ្យ និងណាមួយជារបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យឡើយ ។ លក្ខណៈដែលទាក់ទងទៅនឹងលក្ខន្តិកៈ របស់រដ្ឋ គឺជាទស្សនទាន របស់រដ្ឋ ។ នៅក្នុងសាធារដ្ឋ ទោះជាប្រជាធិបតេយ្យក្តី ឬជាអភិជនាធិបតេយ្យក្តី គោលការណ៍របស់វា គឺគុណធម៌ ការស្រលាញ់មាតុប្រទេស ស្រលាញ់សមភាព ស្រលាញ់ច្បាប់ ការលះបង់ផលប្រយោជន៍ ខ្លួនឯង  ដើម្បីផលប្រយោជន៍ សាធារណៈ ។ នៅក្នុងរបបរាជាធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វា គឺកិត្តិយស ពោលគឺការចេះគោរពគ្នា ទៅតាមឋានៈក្នុងសង្គម ការស្គាល់នាទីខ្ពស់ទាប នៅក្នុងរបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ គោលការណ៍របស់វា គឺការភ័យខ្លាច ការគោរពដោយគ្មានការតវ៉ា ចំពោះអ្នកដឹកនាំ ។

ការរលាយបែកបាក់របបទាំងបី

របបគ្រប់គ្រងបែកបាក់របបទាំង ៣ ប្រភេទនេះ អាចរលំរលាយ ប្រែក្លាយជា       លក្ខណៈដើមរបស់វា ធ្លាក់ចុះទៅ ក្នុងរបបមួយគួរឲ្យខ្លាច  ដែលមានការរំលោភបំពាន ពីអ្នកដឹកនាំ ធ្វើអ្វីតាមអំណាចចិត្ត ។​  លោក Montesquieu បានសរសេរថា «ការរលំរលាយ នៃរដ្ឋនីមួយៗ ចាប់ផ្អើមសឹងតែទាំងអស់ ពីការរលំរលាយ គោលការណ៍ របស់វា » ។  ការរលំរលាយសាធារណរដ្ឋ  អាចបណ្តាលមកពីការបាត់បង់សិទ្ធិ  សេរីភាព យុត្តិធម៌  (គុណធម៌) ដែលជាគោលការណ៍របស់សាធារណរដ្ឋ ។     គ្រោះថ្នាក់របស់របបអភិជនាធិបតេយ្យ

 កើតមាននៅពេលណា  ដែលគោលការណ៍គុណធម៌ ប្រែក្លាយជាទៅជាវិសមភាព គ្មានគុណធម៌ អំពើពុករលួយ  ពោលគឺនៅពេលដែលគេអនុគ្រោះឲ្យមានមហិច្ឆិតា របស់បុគ្គលធ្វើតាមទំនើងចិត្ត ដោយមិនរវល់ ដល់ផលប្រយោជន៍សាធារណៈ ។  ចំពោះការរលំរលាយរបបរាជាធិបតេយ្យ  កើតមាននៅពេលដែលការគោរព កិត្តិយស ត្រូវជំនួសដោយស័ក្តិយស ដោយមាសប្រាក់ និងសំណូក ។  ចំណែកការលាយ របស់របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យ វារលំរលាយគ្មានឈប់ឈរ ពីព្រោះរបបនេះវា ខូចដោយសារលក្ខណៈសាហាវ ​ព្រៃផ្សៃរបស់វារួចទៅហើយ ។

៥.ការវិភាគស្តីអំពីអំណាច

ក្នុងចំណោមរបបគ្រប់គ្រងទាំង ៣ លោក Montesquieu យល់ឃើញថា « របបដែលប្រសើរល្អជាងគេ បើមិនគិតទៅដល់លក្ខណៈស្ថានភាពអ្វីទេនោះ  គឺ  របបប្រជាធិបតេយ្យ

ពីព្រោះគោលការណ៍របស់វាគឺ គុណធម៌ ។ គុណធម៌ គឺជាគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ វាខ្ពស់ជាងកិត្តិយសដែលជាគោលការណ៍របស់ រាជាធិបតេយ្យហើយវារឹតតែខ្ពសើជាង

សេចក្តីភ័យខ្លាច ដែលជាគោលការណ៍ របស់របបផ្តាច់ការធិបតេយ្យទៅទៀត។  តាមការជាក់ស្តែង គិតទៅដល់លក្ខណៈផ្សេងៗ នោះ គឺរាជាធិបតេយ្យ ជារបបប្រសើរជាងគពីព្រោះរបបរាជាធិបតេយ្យ ជារបបដែលត្រូវតាមរដ្ឋ ដែលមានទំហំធំ» ។ គំនិនេះ លោកMontesquieu លើកយកគំនិត ដែលគេដឹងលឺសុះសាយតាំងពីបុរាណកាល ដែលយល់ថា «ប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវតែសម្រាប់រដ្ឋ ដែលមានទំហំតូច» ។  ម្យ៉ាងទៀត របបរាជាធិបតេយ្យជារបបដែលមាន សម្បទានជាងគេ ក្នុងការធានាសេរីភាព ។តែរបបរាជាធិបតេយ្យ ក៏អាចធ្លាក់ទៅ ក្នុងរបបផ្តាច់ការធិបតេយ្យដែរ  គឺជាផ្តាច់ការធិបតយ្យតែម្នាក់ ។ របបរាជាធិបតេយ្យបានក្លាយទៅជារបបផ្តាច់កាធិបតេយ្យ     កាលណា ភាពឯករាជ្យ     និងឯកសិទ្ធិរបស់ប្រជាជន របស់អង្គការនានា និងរបស់ប្រជាជាតិ មិនត្រូវបានគេគោរពនោះ ។  ដើម្បីធានាឲ្យមានការគោរពនេះ លោក Montesquieu បានគ្រោងទុក នូវយន្តការពីរទៀត សម្រាប់បំពេញបន្ថែម នៅក្នុងការរៀបចំអំណាច ដែលគេអាចឲ្យឈ្មោះថា «   ទ្រឹស្តី នៃការបែងចែក

 អំណាចបញ្ឈរ និងទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក» ។

៦.ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក

ដើម្បីមានស្ថេរភាព  នៅក្នុងសាធារណរដ្ឋ ក៏ដូចជានៅក្នុងរាជានិយម ចាំបាច់ត្រូវតែមាន ការបែងចែកអំណាចរដ្ឋ  ព្រោះថា ការបែងចែកអំណាចរដ្ឋ អាចធ្វើឲ្យមានសមាជិក នៃសង្គម ទទួលបាន នូវសេរីភាព សុវត្ថិភាព យុត្តិធម៌ ពិសេស គឺស្ថេរភាពសង្គមតែម្តង ។

 លោក Montesquieu បានបែងចែកអំណាច ដូចខាងក្រោមនេះ

៦.១ អំណាចនីតិប្បញ្ញត្តិ  ជាអំណាចធ្វើច្បាប់ កែច្បាប់ និងលុបច្បាប់ ។ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ ត្រូវប្រគល់ ទៅឲ្យសភាពីរជាន់ ជាអ្នកកានើកាប់ គឺសភាអភិជន  (សភាជាន់ខ្ពស់) និងសភាប្រជារាស្ត្រ (សភាជាន់ទាប) ។  ក្រៅពីបង្កើត ឬលុបច្បាប់ អំណាចនេះ នៅមានតូនាទី ជាអ្នកតាមដាន ត្រួតពិនិត្យ ការប្រតិបត្តិ របស់ព្រះរាជា  និងមានតួនាទី ជាអ្នកកាត់ក្តី វិនិច្ឆ័យទៅលើសកម្មភាព ប្រតិបត្តិ ក្នុងសង្គមទាំងមូល ។

៦.២ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ   ជាអំណាចប្រតិបត្តិ តាមឆន្ទៈ ​  របស់អំណាចនិតិបញ្ញត្តិ សម្រាប់រៀបចំ ដឹកនាំសង្គម ទាំងផ្ទៃក្នុងប្រទេស ទាំងលើឆាកអន្តរជាតិ  ថែមទាំងជាអំណាច ដែលមានសិទ្ធិប្រកាសសង្គ្រាម និងសន្តិភាព ។  អំណាចនេះ មានបង្កប់នូវចរិត ជាអំណាចនៃច្បាប់អន្តជាតិផងដែរ ។     អំណាចនេះ ត្រូវប្រគល់ ទៅឲ្យព្រះមហាក្សត្រ ជាអ្នកកាន់កាប់ ។

 អំណាចនេះ ក្រៅពីការប្រតិបត្តិ     គឺនៅមានសិទ្ធិ ជំទាស់ចំពោះ អំណាចនិតិបញ្ញត្តិផងដែរ 

តាមនិតិវិធី នៃការប្រើសិទ្ធិ របស់ស្តេច ។

៦.៣ អំណាចតុលាការ  ជាអំណាចវិនិច្ឆ័យ ដែលត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ នៅក្នុងក្របខ័ណ្ឌ នៃច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី ។ អំណាចនេះ ​ ត្រូវប្រគល់ឲ្យទៅសភាខេត្ត សភាក្រុងនិមួយៗ ដែលកាន់កាប់ អំណាចតុលាការ ។

គោលការណ៍ នៃការបែងចែកអំណាចនេះ       គឺធ្វើឡើង ក្នុងគោលបំណង ទប់ស្កាត់មិនឲ្យ

អំណាច  ដែលស្ថិតនៅក្នុងដៃ បុគ្គលណាម្នាក់ នោះអាចនាំទៅរកសេចក្តីវិនាស  ដល់ប្រទេសជាតិបាន និងដើម្បីឲ្យទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចនេះ   លុះទៅតាមរូបភាព ជារចនាសម្ព័ន្ធ និងដើម្បីរក្សា នូវតុល្យភាព នៃអំណាចទាំង ៣ របស់រដ្ឋ ។  មួយទៀត គោលដៅ នៃការបែងចែក រក្សាអំណាចនោះ លុះដល់តំណក់ឈាមចុងអំណាចនេះ គឺធ្វើឡើង ដើម្បីប្រឆាំង នឹងរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ  ហើយសម្របសម្រួល ទំនាស់រវាង របបមូលធននិយម និងពួកវណ្ណៈអភិជន និងជាការគ្រោងទុកជាមុន  ដើម្បីការពារគ្រោះថ្នាក់ ជៀសវាងការដណ្តើមយកអំណាចផ្តាច់មុខ ព្រោះលោកយល់ថា  « សារជាតិរបស់មនុស្ស បើកាលណា  បានអំណាចនៅក្នុងដៃ របស់ខ្លួនហើយ មនុស្សនោះ នឹងតស៊ូ ដើម្បីក្រោយ» ។  ដូច្នេះ ធ្វើយ៉ាងណា ឲ្យអំណាច ទប់ទល់នឹង អំណាច ពីព្រោះមនុស្សទាំងអស់ ដែលមានអំណាច តែងតែមានការប្រើប្រាស់នូវអំណាចទាំងនោះជ្រុលហួស ៕

៧. ទ្រឹស្តីនៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរ

ទ្រឹស្តីនេះ មានន័យថា ត្រូវឲ្យមានការ ទទួលស្គាល់ អង្គកណ្តាលផ្សេងៗ  ដែលស្ថិតនៅចន្លោះ រវាងស្តេច និងប្រជារាស្រ្ត  ក្នុងនោះមានវណ្ណៈទាំង ៣ ដែលមាននៅក្នុងរបបចាស់ គឺវណ្ណៈអភិជន សហធម្មិក និងវណ្ណៈផ្សេងៗ ទៀត។  វណ្ណៈទាំងឡាយដែលនៅចន្លោះ

រវាងស្តេច និងប្រជារាស្ត្រ សម្រាប់ធ្វើជាកម្លាំង  ទប់អំណាចរបស់ស្តេច ប៉ុន្តែទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចបញ្ឈរនេះ មានន័យពេញលេញបាន  លុះត្រាតែមាន ទ្រឹស្តី នៃការបែងចែកអំណាចផ្តេក ​ មកបង្ក្រប់បន្ថែមដែរ ។

សេចក្ដីសន្និដ្ឋានៈ

          ឆ្លងតាមការរៀបរាប់ខាងលើសុទ្ធតែបានបង្ហាញនូវស្នាដៃនិងទស្សនៈមួយចំនួនរបស់លោក MONTESQUTEU ដែលគេបានចាត់ទុកលោក ម៉ុងតេស្គឺយើ ជានយោបាយវិទូ ពីព្រោះខ្លឹមសារសៀវភៅរបស់គាត់សុទ្ធតែធ្វើការសិក្សាជាសំខាន់ៗទៅលើរបបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ ។ម្យ៉ាងវិញទៀតទស្សនៈឬទ្រឹស្ដីរបស់លោកទាំងអស់គឺជាទ្រឹស្ដីដែលទាក់ទងទៅនឹងបញ្ហា សង្គមពិតៗ ព្រោះស្នាដៃនិងទ្រឹស្ដីរបស់លោកគឺជាទ្រឹស្ដីនៃការបែងចែកអំណាចដែលជាសំ ខាន់ៗ។ ដែលអំណាចដែលលោកបានបែងចែកមានអំណាចៈ អំណាចនីតិប្រតិបត្ដិ អំណាចនីតិប្បញ្ញាត្ដិ និងអំណាចតុលាការ ព្រោះវាជាគ្រិះដ៏ចំបងសម្រាប់គ្រប់គ្រងរដ្ឋឲ្យ មានស្ថេរភាព និងមានភាពរឹតតែប្រសើរមួយកម្រឹតទៀត។ស្នាដៃនិងទស្សនៈរបស់លោកបានលើកនេះសុទ្ធតែមានអត្ថន័យជ្រោលជ្រៅនិងពោពេញទៅអត្ដប្រយោជន៍ចំពោះសង្គម ជាតិទាំងមូលព្រោះថាទស្សនៈរបស់លោកទាំងអស់គឺសុទ្ធតែមានការទទួលស្គាល់ពីពិភពលោកយើងតែម្ដង។ដោយសារតែគុណសម្បតិ្ដនៃស្នាដៃនិងទស្សនៈទាំងអស់របស់លោកគឺ បានជម្រុញអោយលោកក្លាយទៅជាមនុស្សដែលមានភាពល្បីរន្ទឺពេញសាកលលោកជាពិ សេសនោះគឺលោកត្រូវបានមនុស្សទាំងឡាយចាត់ទុកលោកជាបិតាខាងទស្សនៈវិជ្ជាដែល ជាកត្ដាធ្វើអោយលោកមានវិសាលភាពដ៏ធំធេងសម្រាប់ជីវិតរបស់លោកម៉ុងតេស្គីយើ។

          ដូច្នេះក្នុងនាម​យើងជាអ្នកសិក្សាត្រូវខិតខំសិក្សារៀនសូត្រស្វែងយល់ពីអ្វីៗដែលនៅជុំវិញខ្លួនយើង ស្វែងយល់ពីទស្សនៈគំនិតនយោបាយរបស់បណ្ដាអ្នកប្រាជ្ញជាដូនតារបស់ យើងក៏ដូចបណ្ដាអ្នកប្រាជ្ញលើសកលលោកផងដើម្បីធ្វើការប្រៀបធៀបពិចារណា គេអោយ ឃើញនូវចំនោទបញ្ហាពិតបា្រកដមួយនិងរកនូវដំណោះស្រាយដើម្បីអោយមានភាពរីកចម្រើនទៅមុខនៃសង្គមមនុស្សនៃយើងទាំងអស់គ្នា។

ឯកសារយោង

១. វិទ្យាសាស្រ្ដនយោបាយនិង​ប្រវត្ដិគំនិតនយោបាយ (បណ្ឌិត ឈុន ណារ៉េត​ ២០០៣)

២. ប្រវត្ដិគំនិតនយោបាយ សាស្ដ្រាចារ្យៈ អ៊ុន សកក្កដា