ជីវប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះពុទ្ធ

      I ជីវប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ព្រះពុទ្ធ

ព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រសូតនៅថ្ងៃ សុក្រ ពេញបូរមី ខែពិសាខ ឆ្នាំច ក្នុងព្រៃឈ្មោះ លុម្ពីនី តាមផ្លូវទៅជាប់ព្រំដែននគរកបិលពស្តុ ។

· ព្រះអង្គមានព្រះជន្ម ១៦ វស្សា ព្រះអង្គបានរៀបអភិសេកជាមួយម្ចាស់ក្សត្រី ពិម្ពាយសោធរា

· មានបុត្រាមូយអង្អ ព្រះនាមរាហូលកុមារ

· ព្រះអង្គព្រះជន្ម ៣៥ វស្សាទ្រង់ត្រាស់ដឹង ។

   II ទស្សន:សីលធម៍របស់ព្រះពុទ្ធ

          ១ ទ្រឹស្តីអរិយសច្ច:ទាំង៤

អរិយសច្ច: គឺជាការពិតដ៏ប្រសើរខ្ពង់ខ្ពស់។ អរិយសច្ច:មាន៤ ដែលជារឹសគល់ជាថ្លើម ប្រមាត់បេះដូងរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយហេតុថា ព្រះសក្យមុនីសម្ពុទ្ធរកធម៍នេះឃើញ​ដោយប្រាជ្ញាញ្ញាណរបស់ព្រះអង្គអត់បានរៀនពីគ្រូបាអាចារ្យណាទេ ហើយជាប្រជុំនៃនៃធម៏​ទាំង​​ ៨៤០០០ ធម្មក្ខន្ធ ដែលព្រះពុទ្ធសំដែងក្នុងរយ: ពេល ៤៥ ឆ្នាំ។ ទ្រង់ដឹងអ្វីៗ ច្រើនជាងមនុស្សដែលធ្លាប់បានដឹង។ ហើយអរិយសច្ច:រួមមាន :

·         ទុក្ខអរិយសច្ច: ​                   សេចក្តីទុជារបស់ពិត

·         សមុទយអរិយសច្ច:             តណ្ហាបង្កើតទុក្ខជារបស់ពិត

·         និរោធអរិយសច្ច:                 ព្រះនិញ្វានរំលត់ទុក្ខជារបស់ពិត

·         មគ្គអរិយសច្ច:                     ផ្លូវប្រតិបតិ្តទៅកាន់ព្រះនិញ្វានជារបស់ពិត។

២ មគ្គទាំងប្រាំបី

មគ្គទាំង៨ ជាមាគ៌ាដ៏ប្រសើរដើម្បីសេចក្ដីសុខផា្ទល់ខ្លួនក្នុង ការរស់នៅរួមជាមួយលោក យើងនេះ។បមាគ៌ាកណា្ដល បានដល់មាគ៌ាប្រកបដោយអង្គ៨ ប្រការដ៏ប្រសើរៈ

ក សម្មាទិដិ្ឋ​

បា្រជា្ញយល់ឃើញត្រូវ គឺ ការគ្រប់គ្រងជីវិតអោយអណែ្ដតត្រសែតលឿនលយទៅតាម លោកកិយវិស័យឈ្មោះថា នាំខ្លួនទៅកាន់វិថីនៃទុក្ខ ។ ប្រាជា្ញយល់ឃើញត្រូវបានដល់ បា្រជា្ញដឹងក្នុងអរិយសច្ចៈ ៤ ។

ខ សមា្មសង្កប្បៈ

ជាសេចក្តីត្រិៈរិៈត្រូវ គឺ ត្រិៈរិៈក្នុងការមិនព្យាបាទ មិនបៀតបៀនចំពោះមនុស្សសត្វទូទៅ ការត្រិៈរិៈត្រឹមត្រូវនាំអោយជួបប្រទៈផលល្អ និង សេចក្តីសុខចំរើន ។

គ សម្មាវាចា

សំដីត្រឹមត្រូវ បានដល់ការវៀរចាកវីធីកម្មពាក្យនិយាយប្រកបដោយទោស៤​ប្រការ​ គឺៈ

·  មុសាវាទ ពោលពាក្យមិនពិត និយាយមិនពិតទៅតាមសេចក្តីពិត ។

·  បិសុនាវាចា​ ពោលពាក្យស៊កសៀតញុះញង់​ ។

·  ផរុស្សវាចា ការវៀរចាកពាក្យឥតប្រយោជន៍ ។

·  សម្ផប្បសលាប ការវៀរចាកការពោលពាក្យ ឡេះឡោះ ។

ឃ​ សម្មាកម្មន្ត

ការងារត្រឹមត្រូវនេះជាធម៌នាំអោយវៀរចាកអំពើអាក្រក់ទាំងអស់ដោយផ្លូវកាយ។

ង​ សម្មាអាជ្ផីវៈ

ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ គឺ ការចិញ្ចឹមជីវិតបានដល់ការវៀរចាកមិច្ជាជីព​មានន័យថា​ ការ ចិញ្ចឹមខុសចាកកន្លងធម៌ ។ការងារធើ្វជំនួញ ៥​យ៉ាងដែលគួរជៀសវាងគឺៈ

•        ការលក់ដូរគ្រឿងអាវុធសំរាប់សំលាប់គ្នា
•        ការចាប់មនុស្សដូចចាប់សត្វទៅលក់
•        ការចិញ្ចឹមសត្វសមា្លប់យកសាច់
•        ជំនួញគឿងពិសពុល
•        ជំនួញគឿងស្រវឹង គឿងញៀន ។

         ច សម្មាវាយាម                                                                                         

ព្យាយាមត្រឹមត្រូវសេចក្តីប្រឹងប្រែងស្រវាស្រទេញធើ្វហើយធើ្វទៀតមិនថយក្រោយទៅមុខ ជានិច្ចលុះត្រាសំរេចផលតាមបា្រថ្នា ។

ឆ សម្មាសតិ

ការរំលឹកត្រូវទាក់់ទងនឹងធម៌មួយទៀតគឺ​​ សម្បជញ្ញៈ​ សតិ ការរំលឹកស្មារតី សម្បជញ្ញៈការដឹង ខ្លួន ។

        ជ សម្មាសម្មាធិ

ការតម្កល់ចិត្តអោយនិងត្រឹមត្រូវ ។ការតម្តល់ចិត្តអោយនៅប្រពៃមិនអោយរវើរវាយ ។

III .ទស្សនៈទាក់ទងនិងការដឹកនាំគ្រប់គ្រងសង្គមព្រះពុទ្ធ

                                                                                                                  

១.ព្រះពុទ្ធសាសនា និង លិទ្ធប្រជាធិបតេយ្យ

                                       

           ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាតួយ៉ាងនៃលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបរមបុរាណរបស់ពិភពលោក មាន

គោលការណ៏និងពិធីកម្មយ៉ាងទាន់សម័យតាំងពីកាលនោះរហូតដល់សព្វនេះ។ តើប្រជាធិបតេយ្យជាអ្វី? លិទ្ធិប្រជាធិបតយ្យ មានន័យថា ធំសម្បើមរបស់ប្រជាជន ឬ ភាពដែលមានប្រជាពលរដ្ឋជាអធិបតយ្យ គឺជាប្រទេសឬរដ្ឋាភិបាលដែលមាន​ប្រជាជន​ជាធំក្នុង​​​ការរើស​​តំនាងរបស់ខ្លួន អោយជាអ្នកសំរេចកិច្ចការក្នុងប្រទេស។ ក្នុងប្រទេសដែល​មានលិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ប្រជាពលរដ្ឋមានអំនាច ។ រដ្ឋាភិបាលមិនកាន់អំនាច​ដើម្បីខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ទេហើយអំណាចដែលខ្លួនមានត្រូវបានបែងនឹងកំណត់ឡើងដោយជាក់លាក់និងច្បាស់លាស់ដោយច្បាប់។ ប្រជាធិបតេយ្យសំដៅ អំណាចប្រជាពលរដ្ឋ។ ន័យទូទៅរបស់​ប្រជាធិបតេយ្យ​​ព្រះពុទ្ធសាសនា​​បុគ្គលគ្រប់រូប របស់សង្គមមានសិទ្ធិ​គ្រប់គ្រាន់ក្នុងការធ្វើអ្វី​គ្រប់យ៉ាង ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាយភិក្ខុសង្ឃធ្វើអ្វីគ្រប់​បែបយ៉ាង។ក្នុងន័យនេះបានបញ្ជាក់​ថាភិក្ខុទាំងឡាយតាមតែចេញពីត្រកូលណាដោយ។

២.ព្រះពុទ្ធសាសនា នឹង សិទ្ធិមនុស្ស

សេចក្ដីថ្លែងការស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្សបានប្រកាសឡើងដោយមហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជា ជាតិស្ដីសិទ្ធិពលរដ្ឋនិង នយោបាយកតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិ ស្ដីពីសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ចសង្គមនិង វប្បធម៌ហើយប្រទេសខ្មេរយើងបច្ចុប្បន្នបានដាក់ជាមាត្រារដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ។                  

  ក្នុងគម្ពីព្រះពុទ្ធសាសនាបាននិយាយស្រដៀងនិងច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សដូចតទូទៅៈ

   ក .តាមគោលការណ៍ពុទ្ធសាសនា

មនុស្សកើតមកស្មើៗគ្នាមានន័យថា គ្រប់គ្នាស្ថិតនៅក្រោម​អំណាចច្បាប់​ធម្មជាតិ​ដូចគ្នា​គឺ ម្នាក់ៗត្រូវកើតត្រូវស្លាប់ដូចគ្នា ធ្វើល្អ​បានល្អ ។

           ខ. ការរើសអើងវណ្ណៈ

ព្រះពុទ្ធសាសនាបដិសេធនូវការប្រកាន់ភេទ ឬពូជសាសនាជាដាច់ខាត។

គ.សិទ្ធិការពារមិនអោយគេយកទៅធ្វើខ្ញុំកញ្ជះ

ព្រះពុទ្ធហាមឃាត់មិនអោយមានការជួញដូរមនុស្សទៅធ្វើខ្ញុំកញ្ជះនរណាម្នាក់ទេ។

   ឃ.សិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់

ច្បាប់វិន័យពុទ្ធសាសនា ពុំមានច្បាប់ឬវិន័យដាក់ទណ្ឌកម្មដូចក្នុងរដ្ឋទេ។ ប៉ុន្តែ​ច្បាប់​និងនិងពុទ្ធសាសនាពុំតម្រូវអោយនរណា​ម្នាក់ធ្វើស្រេចចិត្តទេ មិនថាតែអ្នកតូច​ឬអ្នកធំ​ទេ។

  ង.សិទ្ធិដើម្បីជ្រើសរើសខាងជំនឿ

នរណាក៍ដឹងថាព្រះពុទ្ធសាសនាមិនបង្ខំមនុស្សទាំងអស់ជឿឡើយ មនុស្សគ្រប់រូប​មានសិទ្ធិ ជឿ និង មិនជឿ។

  ច.សិទ្ធិមិនអោយមានទណ្ឌកម្មមកលើខ្លួន

មនុស្សម្នាក់ៗមានសិទ្ធិរស់រាននិងការពារេជីវិតរបស់ខ្លួន។ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បញ្ញាតិ សិលបាណាៈការកុំបៀបបៀនជីវិតរបស់គេ។

ជ.មនុស្សម្នាក់ៗមានកម្មសិទ្ធិចំពោះទ្រព្យសម្បត្ដិរបស់ខ្លួន

មនុស្សតែងមានទ្រព្យសម្បត្ដិច្រើនមិនស្មើគ្នាទេ តែមនុស្សស្រលាញ់ទ្រព្យដូចៗគ្នា។

ឈ.សិទ្ធិជាកម្មសិទ្ធិលើគ្រួសារមានសន្តិសុខ

ការកុំប្រព្រឹត្តខុសរឿងភេទលើមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់គេ ត្រូវគោរពសិទ្ធិបុរសស្រ្តីកុំ

រំលោភសិទ្ធិបៀបបៀនកូនប្រពន្ធគេទុកអោយគេមានសេចក្ដីសុខ។

ញ.សិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិយោបល់

នៅក្នុងសង្គមពុទ្ធសាសនា ឬពិភពលោកទាំងមូល​បើបុគ្គលគ្រួសារ​សង្គម​ប្រតិបត្តិ​ធម៌អោយបានខ្ជាប់ខ្ជួននោះ បញ្ហារំលោភសិទ្ធិមនុស្សប្រាកដមិនកើតមានឡើយ។

៣.ទស្សនៈវិជ្ជាឆ្លុះបញ្ជាំងពីអភិបាលកិច្ចល្អ

ព្រះពុទ្ធសាសនាជាទស្សនៈវិជ្ជា ដែលមិនមែនដោះស្រាយត្រឹមតែទស្សនៈសង្គម សេដ្ឋកិច្ច​​និងទស្សនៈនយោបាយថែមទាំងផ្នែកសិលធម៌ទៀតផង។ ពាក្យប្រៀន​ប្រដៅ​ព្រះពុទ្ធ​ជា ម្ចាស់ រួមទាំងទ្រឹស្ដី ទ្រឹស្ដីតថៈ កំម្រងសិលធម៌ ចិត្តវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនា និងទស្សនៈនយោ បាយ។

ក.ការចូលរួមចំនែកនៃទ្រឹស្ដីព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងទស្សនៈនយោបាយ

តាមព្រះពុទ្ធបានអះអាងជាដាច់ខាត់ថា គឺសង្គមមនុស្សសុទ្ធតែ​បង្កើតដោយ​មនុស្ស​លោក សង្គមគឺជាស្ថាប័នមនុស្សទាំងពួងដែលពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើមនុស្សលោកដោយសារ បញ្ហាកម្មសិទ្ធិបានប្រែក្លាយកម្មសិទ្ធិឯកជន ជាមូលហេតុនៃការលោភលន់នាំអោយមាន

អំពើ​​លួច ប្លន់ កុហុកភូតភរ និងអំពើឩក្រិដ្ឋផ្សេងៗ។

ខ.ភារកិច្ចអ្នកគ្រប់គ្រង

ក្នុងគម្ពីរចត្តាវដ្តិសិហនាទសូត្រ បានថ្លែងថាសុពលភាពនៃអំណាច​នយោបាយ​របស់​ព្រះមហាក្សត្រក៍ដូចជា អ្នកដឹកនាំគឺពឹងផ្អែកលើការយល់ព្រមជាមួយរាស្រ្ត ជាពិសេសការគ្រប់ គ្រងទាំង១០ប្រការ របស់អ្នកដឹកនាំល្អគឺ ទាន សិល បរិច្ចាគ អជ្ជវៈ មទ្ជវៈ តបៈ អក្កោធនៈ អវិហិង្សា ខន្តី អវិរោធនៈ។

គ.គោលការណ៍អភិបាលកិច្ចល្អនិងនិរន្តភាពនយោបាយរបស់ព្រះពុទ្ធ

គោលការណ៏ទី១ ការសំរេចចិក្តត្រូវបានធ្វើឡើងដោយការបោះឆ្នោត។

គោលការណ៏ទី២រាល់ទស្សនៈរបស់អ្នកដទៃគឺជាកម្មវត្ថុចំបង ឯការខ្វែងកំនិត​ត្រូវបាន​ដោះស្រាយ​ដោយការយោកយល់និងអធ្យាស្រ័យ។

គោលការណ៍ទី៣ ទោះជាច្បាប់អ្វីក៍ដោយដែលមានវត្តមាននៅទីនោះត្រូវបានគេបង្ខំអោយ

ប្រតិបត្តិតាមជាច្បាប់រៀបចំឡើងដោយមិនទាន់ជាក់លាក់។

គោលការណ៍៤ សង្កត់ធ្ងន់លើចំនងទាក់ទងរវាងមនុស្សជំនាន់មុននិង ជំនាន់ក្រោយ។

គោលការណ៏៥ ក្មេងនិងស្រ្តីមិនអាចរៀបការដោយបង្ខំបានឡើយ។អ្នកនយោបាយរូបនោះ ជាអ្នកថែរក្សានូវអំណាចសិលធម៌។

ឃ.លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យនៃអភិបាលកិច្ចល្អ

លក្ខណៈវិនិច្ឆ័យនៃអភិបាលកិច្ចល្អមានដូចជាៈ

1. ·         ការចូលរួមពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋ អង្គការសង្គមស៊ីវិល ឯកជន
2. ·         និរន្តភាព
3. ·         ភាពស្របច្បាប់និងប្រជាពលរដ្ឋអាចទទួលយកបាន
4. ·         តម្លាភាព
5. ·         បង្កើតភាពត្រឹមត្រូវនិងតម្លាភាព
6. ·         មានសមត្ថភាពក្នុងការអភិវឌ្ឃន ធនធាន និងវិធីសាស្រ្តក្នុងការគ្រប់គ្រង
7. ·         បង្កើនតុល្យភាពភេទ
8. ·         អត់អោននិងទទួលយកនូវកំនិតមតិផ្សេងៗ
9. ·         មានសមត្ថភាពប្រមូលកំលាំងធនធានសំរាប់បុព្វហេតុសង្គម
10. ·         ពង្រឹងយុន្តការអ្នកស្រុកដើមឬជនជាតិភាគតិច
11. ·         ប្រតិបត្តិការដោយអំណាចនៃច្បាប់
12. ·         មានសមត្ថភាព និងប្រសិទ្ធភាពក្នុងការប្រើប្រាស់ធនធាន
13. ·         បង្កើននិងទទួលបាននូវសេចក្ដីគោរពនិងជំនឿទុកចិត្ត
14. ·         មានការទទួលខុសត្រូវ អាចកំណត់និងទទួលយកតំណោះស្រាយបញ្ហាជាតិ
15. ·         មានលក្ខណៈជួយសំរូលនិងជួយជំរុញកិច្ច
16. ·         ធ្វើអោយកិច្ចការមានប្រក្រតីភាពជាជាងត្រួតត្រា
17. ·         អាចដោះស្រាយបានទាន់ពេលវេលា
18. ·         តំរង់ទិសដៅទៅរកសេវាសាធារណៈ។

 IV  ទស្សនៈនយោបាយរបស់ព្រះពុទ្ធ

       តាមខែ្សស្រឡាយរបស់ពុទ្ធទាំងខាងបិតា​និង មាតា គឺជាសក្យវង្សព្រាហ្មណ៍ បើពិនិត្យ​ផ្លូវ នយោយ និង ច្បាប់វិញព្រះពុទ្ធឈរលើទស្សនៈប្រឆាំងនឹងការបែងចែកវណ្ណៈ និង បញ្ហា​វិសមភាពសង្គមដូចដែលកំណត់ទុកក្នុង​លទ្ធិព្រាហ្មណ៍ និង ច្បាប់មុនគឺព្រះអង្គមិនពេញចិត្ត ការលើកតំកើងតួនាទី និង សិទិ្ធហួសហេតុពេករបស់វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ ក្នុងទំនាក់ទងសង្គម ។

ចំពោះទស្សនៈព្រះពុទ្ធចំពោះការបង្កើតរដ្ឋឡើង មានការវិវត្តដូចខាងក្រោម ៖

•     ស្ថានភាពធម្មជាតិដើម
•     ការបង្កើតបានគ្រួសារ
•     ការបង្កើតអោយមានកម្មសិទិ្ធឯកជន
•     ការបង្កើតអោយមានរដ្ឋាភិបាល
•     និង ការកកើតជាក្រុមសង្គមផ្សេងៗ ។

១ .របបរាជានិយម

តាមទស្សនៈនៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋរបស់ព្រះពុទ្ធ នយោបាយគ្រប់គ្រងរដ្ឋ​​ប្រទេសគ្មាន​ស្តេចឬ​គ្មាន មេដឹកនាំមិនអាចរស់នៅបានឡើយ ។ព្រោះស្តេចជាមនុស្សកំពូលៈ

•     មនុស្សកំពូលដែលគេបោះឆ្នោតជ្រើសតាំង
•     ម្ចាស់ទឹកដី
•     ប្រភេទនៃការពេញចិត្តរបស់រាស្ត្រ  និង សេចក្តីសប្បាយ​
•     អ្នកគោរពអនុវត្ត និង បណ្ដុះបណ្តាលធម៌
•     អ្នកប្រសើរបំផុត និង អ្នកដឹកសង្គម
•     អ្នកចំនានជាងគេ និង​ប្រសើរក្នុងចំណោមមនុស្សទាំងអស់
•     អ្នកការពារប្រជាជនរបស់ខ្លួនដូច ឪពុករក្សាកូន
•     និមិត្តរូបរបស់រដ្ឋជាជំរករបស់រាស្ត្រ
•     អ្នកបណ្ដុះធម៌ និង ការពារអោយអធម៌
•     ប្ររាស្រ្តដាក់សេចក្តី ទុកចិត្តលើសេ្តច ព្រោះសេ្តចជាទេវៈ ។

ឯកសារយោង

១/ប្រវត្តគំនិតនយោបាយ  សាស្រា្ដចារ្យ អ៊ុន សកក្កដា

២/ប្រវត្តគំនិតនយោបាយ ​ សាស្រ្ដាចារ្យ ឈុន ណារ៉េត