ការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម

ជំពូកទី១

ជនដែលមានសិទ្ធិទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្មតាមច្បាប់

១.១.និយមន័យ

            បដិទាន គឺជាការស្តារឡើងវិញនូវស្ថានភាពដើម ឬការប្រគល់ត្រឡប់វិញ។ ឧទាហរណ៍៖ ការបង្វិលសងវត្ថុដែលកូនបំណុលបានប្រគល់ ឬសងប្រាក់ ដែលកូនបំណុលបានបង់ ឬបង្វិលសងវត្ថុដែលម្ចាស់បំណុលកំពុងប្រើប្រាស់ ឬថែរក្សាគ្រប់គ្រងទៅកូនបំណុលវិញ ឬការបង្វិលសងវិញនូវទ្រព្យមត៌កដែលង្នកដែលគ្មានសិទ្ធិខាងសន្តតិកម្មបានទទួលជាដើម[1]។

            សន្តតិកម្ម គឺជាការផ្ទេរនូវសិទ្ធ និងករណីរកិច្ចរបស់មរតកជនអោយទៅជនណាម្នាក់ឬច្រើននាក់តាមឆន្ទៈ ឬតាមច្បាប់[2]។ វាគឺជាវិធានមួយ ក្នុងចំណោមវិធានជាច្រើនអំពីលទ្ធកម្មនៃកម្មសិទ្ធ។ វិធាននេះមានលក្ខណៈពិសេស វាកើតចេញពីទំនាក់ទំនងរវាងបុគ្គល ដែលបានទទួលមរណៈភាព ហើយបានបន្សល់ទុក្ខនូវទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួន និងបុគ្គលដែលបានទទួលនូវទ្រព្យរបស់មតកជនដែលបន្សល់ទុក្ខ។ ដូច្នេះយើងអាចកំណត់និយមន័យបានថា សន្តតិកម្ម គឺជាការផ្ទេរនូវបេតិកភ័ណ្ឌ នៃបុគ្គលណាម្នាក់ដែលស្លាប់ ទៅឲ្យជនណាម្នាក់ ឬច្រើននាក់ដែលហៅថាទាយាទ ឬសន្តតិជន។សន្តតិជន គឺជាជនដែលទទួលបន្តនូវសិទ្ធិ និងករណីយកិច្ចរបស់មតកជនតាមរយៈសន្តតិកម្ម^[3]​។

            ជារួមមកការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម គឺជាការទាមទាររបស់សន្តតិជនឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម ដែលខ្លួនត្រូវបានដកហូតសិទ្ធិសន្តតិកម្ម។ ម៉្យាងទៀតក្នុងករណីដែលជាសហសន្តតិជនដែលមានសន្តតិជនស្របច្បាប់ច្រើននាក់ ប្រសិនបើសន្តតិជនផ្សេងទៀតមិនទាន់បានពិភាក្សាបែងចែកមត៌កនៅឡើយទេ ការដកហូតសិទ្ធិសន្តតិកម្មនោះ មិនទាន់កើតឡើងនៅឡើយទេ ដូច្នេះករណីនេះ សន្តតិជនមិនទទួលនូវការកម្រិតដោយបញ្ញត្តិនេះទេ ហើយអាចស្នើសុំឲ្យសហសន្តតិជនផ្សេងទៀតធ្វើការពិភាក្សាបែងចែកមត៌ក នៅពេលណាក៏បានដែរ។

            ដូចនេះ មានតែសន្តតិជនតាមច្បាប់កំណត់ដែលខ្លួនត្រូវបានដកហូតសិទ្ធិសន្តតិកម្មដោយអយុត្តិធម៌ មានសិទ្ធិទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្មដើម្បីទទួលបដិទាននៃមត៌កទាំងអស់ ឬមួយភាគបាន[4]។

១.២.សន្តតិជនតាមច្បាប់កំណត់

          នៅពេលបុគ្គលណាម្នាក់ស្លាប់ដោយឥតបានធ្វើបណ្តាំ គេត្រូវស្វែងរកថាបុគ្គលណាខ្លះ ដែលមានសិទ្ធិឡើងទទួលមត៌ករបស់ខ្មោច។​ បុគ្គលដែលមានសិទ្ធ គឺជាបុគ្គលទាំងឡាយណា ដែលជាញាតិរបស់មត៌កជន។ ញាតិរបស់មត៌កជន សំដៅលើញាតិលោហិត ពោលគឺមិនមែនញាតិពន្ធទេ។ ​

          ១.២.១.សន្តតិជនលំដាប់ទី១^[5]

            កូនរបស់មតកជន ត្រូវក្លាយជាសន្តតិជន ដែលមានលំដាប់ទី១។ កូនរបស់មតកជន        មានន័យថាកូនដែលមានបុត្តភាពត្រូវបានទទួលស្គាល់តាមផ្លូវច្បាប់។ ដូច្នេះចំពោះកូនក្រៅអាពាហ៏   ពិពាហ៏ ទោះបីជាមានទំនាក់ទំនងបិតុភាពបង្កើតក៏ដោយ ប្រសិនបើទំនាក់ទំនងនោះមិនត្រូវបានទទួលស្គាល់ទេ បុត្តភាពតាមផ្លូវច្បាប់ក៏មិនអាចទទួលស្គាល់បានដែរ។ ដូច្នេះ កូននោះមិនអាចក្លាយជាសន្តតិជន​របស់មតកជនបាន​ទេ។ កូនរបស់មតកជន ទោះបីជាកូនបង្កើតក្តី ឬកូនសុំក្តីត្រូវមានចំណែកមរតកស្មើៗគ្នា។

          ១.២.២.សន្តតិជនលំដាប់ទី២^[6]

            បើមតកជនពុំមានបច្ឆាញាតិផ្ទាល់ដែលត្រូវក្លាយជាសន្តតិជនទេ បុព្វញាតិផ្ទាល់របស់មតកជននោះ ត្រូវក្លាយជាសន្តតិជន ។ ប៉ុន្តែរវាងបុគ្គលដែលមានថ្នាក់ញាតិខុសគ្នា ត្រូវយកបុព្វញាតិដែលនៅជិតជាងជាមុន ។ ប្រសិនបើបុព្វញាតិផ្ទាល់ដែលត្រូវក្លាយជាសន្តតិជន មានចំនួនច្រើននាក់ បុព្វញាតិផ្ទាល់នីមួយៗ ត្រូវទទួលចំណែកមត៌កស្មើៗគ្នា ។

            ១.២.៣.សន្តតិជនលំដាប់ទី៣^[7]

            បើមតកជនពុំមានទាំងបច្ឆាញាតិផ្ទាល់ ទាំងបុព្វញាតិផ្ទាល់ដែលត្រូវក្លាយជាសន្តតិជនទេ បងប្អូនបង្កើតរបស់មតកជននោះ ត្រូវក្លាយជាសន្តតិជន ។ ប៉ុន្តែក្នុងករណីដែលមានបងប្អូនបង្កើតច្រើននាក់ បងប្អូនបង្កើតម្នាក់ៗ ត្រូវបានចំណែកមត៌កភាគស្មើៗគ្នា ។ ក៏ប៉ុន្តែចំពោះបងប្អូនបង្កើតដែលមានឪពុក ឬម្តាយផ្សេងគ្នា ត្រូវបានទទួលពាក់កណ្តាលនៃចំណែករបស់បងប្អូនបង្កើតដែលមានឪពុកម្តាយទាំងសងខាងដូចគ្នា ។

          ១.២.៤.សន្តតិកម្មរបស់សហព័ទ្ធ

            សហព័ទ្ធរបស់មតកជន ត្រូវក្លាយជាសន្តតិជនជានិច្ច ទោះបីជាមាន ឬគ្មានសន្តតិជនផ្សេងទៀតក៏ដោយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងករណីដែលជននោះជាអភ័ព្វបុគ្គល ឬជាបុគ្គលដែលត្រូវផ្តាច់ពីសន្តតិកម្ម ជននោះមិនអាចទទួលសន្តតិកម្មបានឡើយ ទោះបីជាសហព័ទ្ធរបស់មតកជនក៏ដោយ^[8] ។

            ក្នុងករណីដែលសហព័ទ្ធរបស់មតកជន និងបុគ្គលផ្សេងទៀតក្រៅពីសហព័ទ្ធ ត្រូវក្លាយជាសន្តតិជន ចំណែកមតករបស់សន្តតិជន នឹងត្រូវបានបែងចែកតាមការកំណត់ដូចខាងក្រោម^[9] ៖

     បើសហព័ទ្ធ និងបច្ឆាញាតិផ្ទាល់របស់មតកជននោះ ជាសន្តតិជន សហព័ទ្ធ និងកូននីមួយៗ នឹងត្រូវទទួលចំណែកមតកស្មើគ្នា។

     បើសហព័ទ្ធ និងឪពុកម្តាយរបស់មតកជន ជាសន្តតិជន ចំណែកមតករបស់សហព័ទ្ធត្រូវជាមួយភាគបី ឯចំណែកមត៌កឪពុកម្តាយត្រូវជាពីរភាគបី។ ប៉ុន្តែបើឪពុក ឬម្តាយ របស់មតកជនតែម្នាក់នៅរស់ ឪពុក ឬម្តាយនោះ និងសហព័ទ្ធត្រូវបានចំណែកមត៌កស្មើគ្នា។

     បើសហព័ទ្ធ និងបុព្វញាតិផ្ទាល់ក្រៅពីឪពុកម្តាយរបស់មតកជន ឬបងប្អូនបង្កើតរបស់មតកជន ឬអ្នកទទួលសន្តតិកម្មជំនួសបុគ្គលទាំងនោះ ជាសន្តតិជន ចំណែកមត៌ករបស់សហព័ទ្ធត្រូវជាមួយភាគពីរ ឯចំណែកមត៌ករបស់បុព្វញាតិផ្ទាល់ក្រៅពីឪពុកម្តាយរបស់មតកជន ឬបងប្អូនបង្កើតរបស់មតកជន ឬអ្នកទទួលសន្តតិកម្មជំនួសនោះត្រូវជាមួយភាគពីរ ។

            សហព័ទ្ធនៅរស់អាចទទួលស្នងមត៌កពីសហព័ទ្ធម្ខាងទៀតបាន លុះត្រាតែលក្ខខណ្ឌពីរខាងក្រោមត្រូវបានបំពេញ^[10]៖

     ចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍នៅមានសុពលនាថ្ងៃចាប់ផ្តើមបើកសន្តតិកម្ម ក្នុងករណីនេះប្រសិន បើអាពាហ៍ពិពាហ៍បានកើតឡើងក្រោយថ្ងៃមរណៈភាពនោះមិនអាចក្លាយជាសន្តតិជនបានឡើយ។ ក៏ដូចគ្នាផងដែរ សហព័ទ្ធនៅរស់ក៏មិនអាចទទួលបានគុណភាពជាទាយាទក្នុងករណីលែងលះកំពុងដំណើរការស្របគ្នាជាមួយនឹងមរណៈភាពរបស់មត៌កជន។

     ពុំមែនជាអភ័ព្វបុគ្គល ឬមិនស្ថិតក្នុងស្ថានភាពបំបែកលំនៅសង្វាសមានន័យថា សហព័ទ្ធបំបែកលំនៅសង្វាស មិនចាត់ចូលជាអ្នកមានសិទ្ធិស្នងមត៌កបានឡើយ ។

            សរុបសេចក្តីមកបុគ្គលដែលអាចទទួលមត៌កបាន លុះត្រាតែមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ជាសន្តតិជន^[11]៖

v  មានតែជនដែលមានជិវិតរស់នៅ មានសមត្ថភាព និងមិនទាន់កាត់កាល់ថាជាអភ័ព្វជនបុគ្គលទេ នាពេលចាប់ផ្តើមសន្តតិកម្ម ។

v  ទារកដែលនៅក្នុងគ៌ភនៅឡើយ បើកើតក្នុងរវាង៣០០ថ្ងៃគិតតាំងពីថ្ងៃដែលខ្មោចនោះស្លាប់ហើយនៅរស់ អាចទទួលសន្តតិកម្មបាន^[12]។

ជំពូកទី២

ការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម

២.១.គោលបំណង​​​ និងអត្ថន័យនៃការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម

                ២.១.១.គោលបំណង

                សន្តតិជនដែលត្រូវបានដកហូតសិទ្ធិសន្តតិកម្ម អាចទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្មដើម្បីទទួលបដិទាននៃមត៌កទាំងអស់ ឬមួយភាគបាន[13]។

            ២.១.២.អត្ថន័យ

            សន្តតិជនអាចទាមទារចំពោះជនដែលបានទទួលមត៌ក តាមសិទ្ធិសន្តតិកម្មដែលពុំត្រូវបានទៅជននោះ ឲ្យប្រគល់មកវិញនូវទ្រព្យដែលបានទទួលនោះ។ ទ្រព្យដែលភាគីម្ខាងទៀតនៃការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្មបានទទួលតាមកិច្ចសន្យាដែលយកមត៌កធ្វើជាកម្មវត្ថុ ក៏ត្រូវក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទាននូវសន្តតិកម្មផងដែរ[14]។ ឧទាហរណ៍៖ជនដែលមិនមែនជាកូនពិតប្រាកដរបស់មតកជនសោះ តែក្នុងសំបុត្រកំណើតសរសេរខុសថា ជននោះជាកូនរបស់មតកជន ហើយជននោះបានទទួលលទ្ធកម្មនូវមត៌ក តាមរយៈសិទ្ធិសន្តតិកម្មដែលតាមពិតខ្លួនគ្មានសោះ។ ក្នុងករណីនេះសន្តតិជនពិតប្រាកដអាចធ្វើការទាមទារឲ្យជននោះប្រគល់នូវមត៌កនោះមកវិញបាន។ ដូចករណីនេះដែរ ក្នុងករណីដែលជនមិនមែនជាសន្តតិជនពិតប្រាកដបានទទួលលទ្ធកម្មនូវទ្រព្យសម្បត្តិដោយសន្តតិកម្មជនដែលជាសន្តតិជនពិតប្រាកដអាចធ្វើការទាមទារឲ្យជននោះប្រគល់នូវទ្រព្យសម្បត្តិដែលជននោះបានទទួលទាំងអស់មកវិញបាន។ ក្រៅពីនេះមានករណីដែលសន្តតិជនបានទទួលសន្តតិកម្មលើសនូវចំណែកមត៌ករបស់ខ្លួន។ ឧទាហរណ៍៖ ពេលនៅរស់ មតកជនបានទទួលស្គាល់បុគ្គលណាម្នាក់ជាកូនរបស់ខ្លួន ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែគ្រួសាររបស់មតកជនមិនបានដឹង ហើយមិនបានទាកទងនឹងជននោះទេ ដូច្នេះហើយសហព័ទ្ធ និងកូនរបស់មតកជននោះ បានជឿជាក់ថា សន្តតិជនមានតែសាមីខ្លួនប៉ុណ្ណោះ ហើយបានធ្វើលទ្ធកម្មនូវមត៌ករៀងៗខ្លួនដោយបែងចែករួចហើយ។ ក្នុងករណីនេះជនដែលត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាកូន ត្រូវបានគេបំពាននូវចំណែកមត៌ករបស់ខ្លួន ដូច្នេះជននោះអាចទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្មបាន។

២.២.ខ្លឹមសារនៃករណីយកិច្ចប្រគល់វិញ

            ភាគីម្ខាងទៀតនៃការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម ត្រូវប្រគល់មត៌កមកឲ្យសន្តតិជនដែលបានទាមទារវិញ។ បើភាគីម្ខាងទៀតសុចរិត ជននោះមានសិទ្ធិរក្សាទុកនូវផល និងការប្រាក់ដែលបានទទួល សិទ្ធិទាមទារឲ្យសងវិញនូវសោហ៊ុយដែលបានបង្កើនតម្លៃចំពោះទ្រព្យនោះ ហើយមានសិទ្ធិទាមទារសំណងចំពោះកាតព្វកិច្ច ដែលត្រូវបានទទួលតាមរយៈសន្តតិកម្មដែលបានសងរួចហើយនោះ។ ប៉ុន្តែបើភាគីម្ខាងទៀតទុច្ចរិត ជននោះមានកាតព្វកិច្ចត្រូវប្រគល់វិញនូវផល និងការប្រាក់ដែលបានទទួល ហើយមិនត្រឹមតែគ្មានសិទ្ធិទាមទារសំណងចំពោះកាតព្វកិច្ចដែលត្រូវបានទទួលតាមរយៈសន្តតិកម្មដែលបានសងនោះទេ ថែមទាំងគ្មានសិទ្ធិទាមទារឲ្យសងវិញនូវសោហ៊ុយដែលបានបង្កើនតម្លៃចំពោះទ្រព្យនោះផង[15]។

២.៣.អាជ្ញាយុកាលនៃការរំលត់សិទ្ថិទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម

            អាជ្ញាយុកាលនៃការរំលត់សិទ្ថិទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម នៅក្នុងករណីដែលមត៌កត្រូវបានផ្ទេរទៅភាគីម្ខាងទៀតនៃការទាមទារឲ្យធ្វើបដិទានសន្តតិកម្ម តាមមតកសាសន៍ ឬការបែងចែកមត៌កមានអំឡុងពេល ៥ឆ្នាំ គិតចាប់ពីពេលនោះ រីឯក្នុងករណីដែលជនតែម្នាក់បានទទួលសន្តតិកម្មក្នុងនាមជាសន្តតិជន មានអំឡុងពេល ៥ឆ្នាំគិតចាប់ពីថ្ងៃដែលមតកជនបានទទួលមរណៈភាព[16]។

---

[1] សន្ទានុក្រមនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧,លេខ ៨៣។

[2] សន្ទានុក្រមនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧,លេខ ១៤៣។

[3] សទ្ទានុក្រមនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧, លេខ ១៤៤។

[4] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧,មាត្រា​ ១៣០១។

[5] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧,មាត្រា ១១៥៦។

[6] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧, មាត្រា ១១៥៩។

[7] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧, មាត្រា ១១៥៩។

[8] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧, មាត្រា ១១៦១។

[9] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ ២០០៧, មាត្រា ១១៦២។

[10] ស្រី វណ្ណធី, នីតិបេតិកភណ្ឌ និងគ្រួសារ,បោះពុម្ភលើកទី១ ឆ្នាំ ២០១២,ទំព័រទី ១០៤។

[11] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧មាត្រា,១១៤៩។

[12] យោងតាមមាត្រា ៤៨៨ នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីសង្គមចាស់ និងមាត្រា ១៧២ នៃច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ ១៩៩២។

[13] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧,មាត្រា​ ១៣០១។

[14] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧,មាត្រា​ ១៣០២។

[15] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧,មាត្រា​ ១៣០៣។

[16] ក្រមរដ្ឋប្បវេណីឆ្នាំ២០០៧,មាត្រា​ ១៣០៤។